خاتم المحدثين حاج شيخ عباس قمي
تهيه وتنظيم توسط حجّة الاسلام حاج
سيدمحمدباقري پور
درمؤسسه فرهنگي هدانت
سايت هدانت
بيست ودو ذي حجه سالروز درگذشت حاج شيخ عباس قمي
شيخ عباس قمي غروب روز 22 ذي الحجه سال 1359 ه. ق، حالش منقلب گرديد و پي در
پي نام ائمه اطهار عليهالسلام را بر زبان جاري ميساخت. آن شب به علت كسالت
فراوان نمازهايش را نشسته خواند و نيمه شب دعوت حق را لبيك گفت و در سن شصت و پنج
سالگي به لقاءاللّه پيوست. مرحوم آيتاللّه سيدابوالحسن اصفهاني بر جنازه مطهرش
نماز خواند و بعد از تشييعي باشكوه، توسط بزرگان و مراجع و عموم مردم، در صحن مطهر
حضرت اميرالمؤمنين عليهالسلام ، كنار مرقد استادش محدث نوري، به خاك سپرده شد.
وفات محدث قمی؛ صاحب مفاتیحالجنان
محدث بزرگ، آیتالله حاج شیخ عباس قمی صاحب مفاتیحالجنان
در چنین روزی از سال ۱۳۵۹ هجری قمری
بدرود حیات گفت.
آیتالله حاج شیخ عباس قمی از علما، مورخان و محدثان عصر
حاضر محسوب میشود. او در قم چشم به جهان گشود و تحصیلات ابتدایی
را در آن شهر فرا گرفت. سپس در ۱۳۱۶ق به نجف رفت و از
محضر درس حاج میرزاحسین نوری محدث بهره فراوان برد. در ۱۳۲۰ق
پس از وفات استاد خود به قم بازگشت. آنگاه از قم به مشهد رفت و از آنجا مجدداً
رهسپار نجف شد او سرانجام در تاریخ بیست و سوم ذیالحجه سال ۱۳۵۹
هجری قمری (مصادف با اول بهمن ۱۳۱۹ش) چشم از
جهان فروبست و در جوار مرقد حاج میرزاحسین نوری استاد خود دفن
شد.
درباره مرحوم شیخ عباس قمی تاکنون کتاب و رسالات متعددی
منتشر شده است. آنچه امروز نیاز زمان و جامعه ماست، شناخت شخصیتهای
برجسته تاریخ معاصر، با توجه به بعد زمان و مکان و عملکرد آنان در ظرف زمان
خود است. برای شناخت بهتر شیخ باید دوران زندگی، تحولات
اجتماعی، دگرگونیهای سیاسی، حرکتهای فرهنگی
دوران را شناخت. در بررسی زمانه زندگی شیخ بین نهضت
تنباکو به رهبری مرحوم میرزای شیرازی تا نهضت علمای
خراسان به رهبری آیتالله سیدحسین قمی علیه
استبداد پهلوی و دین ستیزی رضاخان به موراد ذیل
برخورد میکنیم.
تهاجم فرهنگی غرب علیه اسلام؛ فعال شدن تشکیلات ماسونی؛
پدید آمدن مذاهب ساختگی استعماری در ایران، عربستان، عراق
و پاکستان؛ پیدایش احزاب و جمعیتهای مختلف با ایدئولوژیهای
الحادی، غربی؛ نغمههای باستانگرایی از سوی
شرقشناسان و ایرانشناسان با طرح ایران منهای اسلام؛ نشر
مطبوعات رنگارنگ با اهداف انحرافیشان؛ تأسیس مدارس جدید و تعطیل
اجباری مدارس قدیم و حوزههای علمیه؛ نشر و ترجمه کتابهای
غربی خاصه در تاریخ؛ چاپ نوشتههای ضد اسلام و تشیع و دهها
مورد دیگر.
همگی این قبیل موارد در دینستیزی،
اسلامزدائی و محو معنویت تشیع اشتراک نظر داشتند؛ بهعبارتی،
آنچه در این سرزمین میبایست کوبیده میشد
«معارف الهی» بود. حتی با تأسیس فرق دراویش مختلف، به از
میان بردن «تعهد» و «تعصب» دینی همت گماشته شد.
در این هنگامه در حوزه علمیه قم، یک روحانی محقق،
محدث، مورخ، ادیب و ژرفاندیش برخاست تا از حریم و حرم اسلام و
تشیع دفاع کند. او زندگیاش را وقف اسلام کرد؛ تا آنجا که روزانه
افزون از ۱۷ ساعت مطالعه میکرد و مینوشت وی حماسهای
در عرصه احیای اندیشه شیعی آفرید.
وی با رجوع به منابع و مأخذ معتبر اسلامی که در صلاحیت و
توانمندی علمی و عملی او بود، به تدوین تاریخ اسلام
با نام «منتهیالآمال» همت گماشت که یک دوره تاریخ تحلیلی
و مستند است. دیگر کتاب ارزنده وی «پیرامون نهضت امام حسین
(ع) و وقایع کربلا» نام دارد.
شیخ عباس قمی در دورانی که معنویت و حقیقت دین
مورد هجوم بود به تدوین، تنظیم و ارائه کتاب دعایی با نام
«مفاتیحالجنان» شامل یک دوره اعمال واجب و مستحب در طول سال، همت
گماشت. پس از رسالات سید بن طاوس و... علامه مجلسی، کاری بدین
پایه از عظمت و کمال در عالم شیعه نبود. این کتاب در تمام خانهها
و اماکن مقدسه بهعنوان رسالهای در باب «سیر و سلوک» علمی و
عملی برای مشتاقان عرفان عملی درآمد که هر روز بر اهمیت و
ضرورت آن افزوده میشود.
شیخ عباس قمی، ۸ جلد کتاب نیز با عنوان «مستدرک
بحارالانوار» برای متخصصان حدیث تدوین کرد که در حوزههای
علمیه دستمایهای برای عالمان دینی است. از دیگر
آثار شیخ عباس قمی؛ میتوان به تخلیص «معراجالسعاده» اثر
ملااحمد نراقی، تدوین یکصد کلام از سخنان امام علی (ع)،
نگارش «منازل الآخرت» بهعنوان توشه راهیان ابدیت و شناخت منازل
موت، قبر، سؤال و جواب و عالم برزخ، اشاره کرد.
آنچه در اعمال شیخ مهم است این است که وی بدون آنکه وارد
جدال مکتبی، درگیری و یا رویارویی با
مهاجمان و معاندان دینی شود، با تبیین و تدوین
معارف اسلامی، سدی محکم در برابر سیل بنیانکن بیدینی
در ذیل عناوین مختلف شد. شاید بتوان سه مشخصه برای شیخ
عباس قمی برشمرد: «عارف و اهل معرفت»؛ «زاهد و به دور از مقام، شهرت و
ثروت»؛ «عالم و عامل، محقق و پژوهشگر و درنهایت: مترجم و مؤلف».
http://imna.ir/vancasa482bq1.la2.html
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
آیت الله شیخ عباس قمی
ولادت
در سال 1294 ه . ق، شهر مقدس قم شاهد تولد کودکي با باور اسلامي و شيعي بود؛
انساني که از دامان پاک پدر و مادري مومن و دين باور براي دميدن روح خدايي در
کالبد جامعه، به عرصه گيتي گام نهاد.
در محله حرم شهر قم و در منزل مردي پارسا به نام محمدرضا کودکي ديده به جهان
گشود. او را «عباس» نام نهادند ؛ به اميد آن که در ميدان علم و تقوا گام نهد و
همچون حضرت عباس عليه السلام دلير و شجاع و خدمتگزاري پرتلاش براي اسلام باشد.
عباس در کودکي با واژه هاي قرآني آشنا مي شد و با صوت دلنشين و زمزمه قرآن به خواب
مي رفت. صداي تلاوت قرآن، فضاي زندگي او را نوراني و معطر کرده بود. خانه پدر
بيشتر يک مکتب بود تا يک منزل مسکوني. دوران کودکي و نوجواني شيخ عباس قمي در
زادگاهش، شهر قم، سپري شد. از همان دوران کودکي آثار نبوغ در چهره اش نمايان بود.
هر چند کودک بود، روحي بزرگ داشت. در جمع دوستانش حاضر مي شد و براي آنها داستان
مي گفت؛ داستان راستي و درستي، داستان جوان مردي؛ گويي معلم دلسوز و مهرباني بود
که نغمه عشق و معرفت و تربيت را در گوش کودکان زمزمه مي کرد و با سخنان شيرين و دلنشين
کودکان را مجذوب مي کرد.
پدر حاج شيخ عباس، مردي صالح بود که به خوبي و نيک نامي معروف بود. مردم او را
مردي با تقوا، پرهيزکار و آشنا به مسايل ديني مي شناختند و براي يادگيري احکام دين
به نزد وي مي رفتند. کربلايي محمدرضا (پدر شيخ عباس) کاسب بود و مغازه داشت و با
اين حال، اهتمام زيادي به درس خواندن فرزندش، داشت و آرزويش اين بود که روزي
فرزندش از مبلغان دين شود و واعظي مفيد براي مردم باشد. نام مادرش زينب بود.
درباره مادر شيخ عباس گفته اند: «مادرشان هم از زنان نمونه بود. يادم هست يک بار
با آن مرحومه سر سفره بودم. يک دستم را روي نان گذاشتم و با دست ديگر تکه اي را از
آن جدا کردم. ايشان فرمودند: اين کار جسارت است که دست روي نان بگذاري. نان را دو
دستي بلند کن و يک تکه از آن را جدا کن. ايشان به اين ريزه کاري ها توجه داشت.»
شيخ عباس قمي مي فرمود: «من هر موفقيتي که دارم از برکت مادرم است؛ زيرا ايشان
سعي داشت هميشه مرا با طهارت شير دهد و از زنان متدينه بود.»
مقيد بودن به نماز اول وقت از امتيازهاي ديگر اين بانو بود. حتي اگر ميهمان هم
داشت، بايد اول نماز مي خواند و بعد پذيرايي مي کرد.
تحصيلات ابتدايي را در آن شهر فرا گرفت. سپس در1316ق. به نجف رفت مرحوم حاج
شيخ عباس قمي پس از ورود به حوزه علميه نجف، در حلقه اساتيد و بزرگان آن دوره شركت
جست. شيخ عباس قمي، معروف به محدث قمي، تحت تأثير ملكات فاضله و صفات برجسته و علم
سرشار استادش حاجي نوري، و نيز شايستگي ذاتي و آمادگي بالاي خود، به مقامات
چشمگيري از علم و عمل رسيد. شيخ به مدت چهار سال از محضر اين استاد عالي قدر بهره
گرفت.
بيان شيوا و نافذ شيخ
مرحوم حاج شيخ عباس قمي با آن اخلاص و صفاي باطن، بياني شيوا و نافذ داشت؛ به
طوري كه اثر صحبتهاي ايشان در رفتار و كردار شنوندگان كاملاً مشهود بود.
يكي از اساتيد دانشگاه در زمينه تأثير كلام حاج شيخ مينويسد: "مرحوم حاج
شيخ عباس قمي، بيمبالغه، خود چنان بود كه براي ديگران ميخواست و چنان عمل ميكرد
كه به ديگران تعليم ميداد سخنان و مواعظ او چون از دل خارج ميشد و با عمل توأم
بود، لاجرم بر دل مينشست و شنونده را به عمل وا ميداشت. هر كس او را با آن حال
صفا و خلوص ميديد، عالم بود يا جاهل، عارف بود يا عامي، بازاري بود يا اداري،
فقير بود يا غني، وقتي سخنان سر تا پا حقيقت را از او ميشنيد، بياختيار انقلابي
در حال وي پديد آمد و تحت تأثير بيانات صادقانه و نصايح مشفقانه او واقع ميشد و
به فكر اصلاح حال خويش ميافتاد. "
رفتار علوي
در اواخر عمر شريف حاج شيخ عباس قمي، شخصي از همدان، در نجف اشرف، به حضور وي
مشرف شد و پس از بهره گرفتن از وجود حاج شيخ عباس و نصايح او، در هنگام رفتن،
مبلغي را به ايشان تقديم نمود، ولي حاج شيخ عباس قمي علي رغم اصرار زياد، پول را
نپذيرفت. پس از رفتن آن شخص، فرزند حاج شيخ عباس قمي گفت: "پدر! چرا نپذيرفتي
"؟ و جواب شنيد: "گردنم نازك و بدنم ضعيف است، طاقت جواب خدا را در
قيامت ندارم ". سپس سخنان اميرالمؤمنان علي عليهالسلام در شب نوزدهم رمضان
را بيان نمود كه آن حضرت خطاب به دخترش امكلثوم فرمود: "دخترم! براي من در
يك طبق دو خورش حاضر كردي؟... دخترم! هر كس خوراك و پوشاك او در دنيا نيكوتر باشد،
معطل شدن او در روز قيامت نزد خدا بيشتر خواهد بود. دخترم! در حلال دنيا حساب است
و در حرام آن عذاب. "سپس حاج شيخ عباس قمي سخت گريست و اهل خانه را موعظه
كرد.
همكاري در تأسيس حوزه علميه قم
مرحوم حاج شيخ عبدالكريم حائري وقتي كه حوزه علميه قم را تأسيس نمود و به آن
رونق بخشيد. براي پربار نمودن بنيه علمي و فكري طلاب، از علما و بزرگان ديني دعوت
به همكاري نمود. يكي از كساني كه بيش از همه به وجود او نياز داشت و به عنوان
بازوي توانمند او محسوب ميشد، حاج شيخ عباس قمي بود. شيخ آقا بزرگ تهراني در اين
باره ميفرمايد: "هنگامي كه حاج شيخ عبدالكريم حائري، مؤسس حوزه علميه، وارد
قم شد و علماي قم از ايشان در خواست كردند در آن شهر اقامت كند و سروساماني به
حوزه و آن مركز ديني بدهد. حاج شيخ عباس يكي از معاونان و ياوران او بود. با اينكه
آن موقع در مشهد زندگي ميكرد، سهم زيادي در اين كار داشت و يكي از بزرگترين
مروجان حاج شيخ عبدالكريم به شمار ميرفت و با دست و زبان او را تأييد ميكرد.
"
شيخ عباس قمي در نگاه بزرگان
مرحوم آيتاللّه مرعشي نجفي، در مورد شخصيت حاج شيخ عباس قمي و كتاب مفاتيح
الجنان مينويسد:
علامه نقّاد، نويسنده كتابهاي فراوان، عالم بلند مرتبه، راهنماي دانا در دانش
حديث، مرحوم مَبرور، حاج شيخ عباس قمي، فرزند محمدرضا قمي، از بزرگانِ اساتيد ما،
در فن روايت ميباشد. مفاتيح او را بهترين كتابي يافتم كه در باب ادعيه و زيارات و
آداب و سنن و مناجات نوشته شده است.
شيخ آقا بزرگ تهراني، هم درس و هم حجره مرحوم حاج شيخ عباس قمي، در مورد شخصيت
ايشان ميفرمايد:
رابطه من با شيخ حاج عباس قمي محكمتر از ديگران بود؛ زيرا ما دو نفر اتاق در
يكي از مدارس نجف با هم زندگي ميكرديم. حتي دو سال بعد از فوت استادمان محدث نوري
رحمهالله باهم بوديم و نزد ساير اساتيد درس ميخوانديم. من همان موقع به خوبي او
را شناختم. انساني كامل و دانشمندي فاضل، آراسته به اخلاقي ستودني و صفاتي پسنديده
بود. مدتها به هم نشيني او انس گرفتم و جانم با جان او در آميخت... او پيوسته
سرگرم كار بود، عشقي شديد به نوشتن و تأليف و بحث و تحقيق داشت. هيچ چيز او را از
اين شوق و عشق منصرف نميكرد و مانعي در اين راه نميشناخت.
مرزبان ايمان و مبارزه با هجوم دشمنان
حضرت صادق عليه السلام مىفرمايد: عالمان پيرو ما، مرزبانان و سنگردارانى
هستند كه مراقب هجوم لشگر شيطان بر مرزهاى ايمانند و آنان را از تسلط بر مستضعفان
فكرى باز مىدارند. بدانيد! از پيروان ما كسانى كه براى چنين مهمى بپا خيزند از
كسانى كه در روم براى گسترش اسلام جهاد مىكنند، هزار مرتبه برترند، چرا كه ايشان
اينان از عقائد پيروان ما دفاع مىكنند و آنان از جسم آنان.
حاج شيخ عباس قمى به حق يكى از مصاديق بارز عالمان دين باور مرزبان صديق ايمان
بود چرا كه او در عصر خويش شاهد يكى از دورانهاى هجوم فرهنگى دشمنان دين، به قلب
اسلام و روحانيت بود. براى همين در برابر حوادث و وقايع تلخ زمان خويش قد علم كرده
و بعنوان يك روحانى راستين، خود را از نظر علمى و و فرهنگى آماده مقابله با
توطئههاى مخالفين نمود. او در عصر مشروطيت ار سوئى قيام مردم مسلمان ايران به
رهبرى روحانيت آگاه، در مقابل سمتگريها و خونريزىهاى حاكمان ستمگر را مىديد و از
سوى ديگر فعاليت روشنفكران غربزده و اسلام ستيز را مشاهده مىكرد كه چگونه دين و
فرهنگ معنويت را كم رنگ كرده و فرهنگ مبتذل غرب را به ملت بزرگوار ايران به ارمغان
مىآورند.
در چنين شرايطى حاج شيخ عباس همچون يك عالم متعهد وارد صحنه شد و مانند يك
طبيب دوره گرد روح و قلب مسلمين را شفا بخشيد او با نگارش كتاب جاويد "مفاتيح
الجنان " و "منازل الاخره " مردم را به سوى دعا و معنويت دعوت كرد
و با تأليف "فوائد الرضويه " و "تحفةالاحباب " و "الكنى
و الالقاب " و "هدية الاحباب "، بزرگان دين و دانشمندان وارسته
شيعى را به جوانان مسلمان معرفى كرد. و به عنوان الگو به آنان مطرح نمود و
شخصيتهاى كاذب غرب و شرق را نفى كرد. وى با تنظيم كتاب "منتهى الآمال "،
شيعيان را با تاريخ چهارده معصوم عليه السلام آشنا كرده و مردم خودباخته و بيگانه
از فرهنگ خودى را، با رهبران آسمانى خويش پيوند داد. او همچنين با ترجمه
"غايةالقصوى " جوانان مؤمن را با درس احكام و دستورات شرعى مأنوس نمود،
بالأخره محدث قمى مانند: ستارهاى تابناك در عصرى تاريك درخشيد، عصرى كه رژيم ضد
خدائى رضاخان بر ملت ايران حاكم بود و تاريكى ستم و بى دينى و مبارزه با ارزشهاى
الهى همه جا را فرا گرفته بود و ملت مسلمان ايران در گرداب فساد و بدبختى غوطه ور
شده بودند، در حالى كه مبارزه با روحانيت و حوزههاى علميه، ضديت با حجاب و عمامه
و روضه خوانى به عنوان يك ارزش ملى تلقى مىشد او كشتى نجات، از گرداب هلاكت و
فساد را به ملت مسلمان عرضه كرد يعنى با تدوين كتاب ارزشمند "سفينة النجاة
"، مسلمانان گرفتار دربند فرهنگ بى دينى و بى بند و بارى را به ساحل نجات
رهنمون شد آنان را با احاديث نورانى اهل بيت عليه السلام پيوند داد و به درياى نور
متصل كرد و در يك كلام حاج شيخ عباس با تأليف كتابهاى متعدد در موضوعات مورد نياز
جامعه آن روز، توانست در مقابل هجوم فرهنگى دشمنان اسلام به ارزشهاى الهى و
اسلامى، سدى پولادين بسازد و به جوانان و نسل جديد تفكرات و انديشههاى ائمه اطهار
عليه السلام سيراب نمايد و آنان را در برابر دين ستيزان، بيمه كند.
آثار و تأليفات
كوكب فروزان آسمان تشيع، افزون بر تلاشهاى گسترده و تبليغات دامنه دار سفرهاى
بسيار براى ترويج و تبليغ در نشر معارف اهل بيت عليهم السلام، در عرصه كتاب نويسى
و تأليف مانند ستارهاى مىدرخشد. در سن چهل سالگى در حدود هفتاد جلد كتاب در
موضوعات مختلف علمى و ادبى و تاريخى و مذهبى، تأليف و ترجمه كرد و به دانش دوستان
و شيفتگان علم و فرهنگ و عاشقان اهل بيت عليهم السلام عرضه داشت. ما در اين نوشتار
محدود به برخى از آنان اشاره مىكنيم و علاقهمندان را به كتابهاى مفصل ارجاع
مىدهيم. 1 - "سفينة البحار " كه به منزله فهرست و مختصر "بحار
الانوار " است و به صورت حرف تهجى ترتيب يافته است. 2 - "منتهى الامال
" 3 - مفاتيح الجنان " كه بعد از قرآن شريف بيشترين تيراژ كتابهاى چاپى
دنياى شيعه را تشكيل مىدهد 4 - "الانوار البهيه " 5 - "تتمه
المنتهى " 6 - "منازل الاخرة " 7 - "الفوائد الرضويه " 8
- "تحفةالاحباب " 9 - "الكنى و الالقاب " 10 - "غاية
القصوى " 11 - "نزهة النواظر " 12 - "چهل حديث " 13 -
"الفوائد الرجبيبه " 14 - "بيت الاحزان و...
ناگفته نماند تعدادى از كتابهاى ايشان به زبانهاى مختلف ترجمه شده است.
علامه حاج آقا بزرگ تهرانى يار صميم وى مىنويسد:
او داراى آثار باارزشى است كه همگى دلالت بر مقام شامخ علمى و اطلاعات وسع
ايشان دارد. از كتابخانه محدث نورى استفاده فراوان برد. زيرا محتوى تعداد زيادى از
ذخائر و نقاش بود كه بيشتر آن را كتب خطى تشكيل مىداد .
شاگردان
محدث قمى از مشايخ و اساتيد بسيارى از علام و مراجع مىباشد به طورى كه در 50
سال اخير اكثر فقهاى شيعه از آن مرحوم اجازه روايت دريافت كردهاند كه از جمله
انها مىتوان از حضرت امام خمينى (قدس سره) آيةالله ميلانى، آيةالله العظمى سيد
شهاب الدين مرعشى نجفى و آيتالله سيد مرتضى مرعشى نجفى ياد نمود. محدث قمى در
اجازه روايتى كه در سال 1350 ق به آيت الله العظمى مرعشى داده است وى را با القاب
و عناوين زيبائى مورد خطاب قرار داده است.
رحلت
شيخ عباس قمي غروب روز 22 ذي الحجه سال 1359 ه. ق، حالش منقلب گرديد و پي در
پي نام ائمه اطهار عليهالسلام را بر زبان جاري ميساخت. آن شب به علت كسالت
فراوان نمازهايش را نشسته خواند و نيمه شب دعوت حق را لبيك گفت و در سن شصت و پنج
سالگي به لقاءاللّه پيوست. مرحوم آيتاللّه سيدابوالحسن اصفهاني بر جنازه مطهرش
نماز خواند و بعد از تشييعي باشكوه، توسط بزرگان و مراجع و عموم مردم، در صحن مطهر
حضرت اميرالمؤمنين عليهالسلام ، كنار مرقد استادش محدث نوري، به خاك سپرده شد.
منابع:
1- پايگاه حوزه نت
2- مؤسسه مطالعات و پژوهش هاي سياسي
تهيه و تنظيم: فريادرس گروه حوزه علميه
http://www.tebyan.net/Hawzah/Scholars_Clerics/Hawzah_BigThinkers/2010/1/23/113384.html
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
زندگینامه شیخ عباس قمی
شیخ عباس قمی معروف به محدث قمی از محدثان شیعی
پرکار قرن چهاردهم هجری است . وی در سال ۱۲۹۴
ه.ق (۱۲۵۴ ه.ش) در قم متولد شد. در سن بیست و دو
سالگی به نجف رفت و شش سال آنجا ماند. پس از آن دوباره به ایران برگشت
و تا آخر عمر، یعنی تا شصت و پنج سالگی در قم درس خواند و درس
داد. پدرش محمدرضا، کاسبی متدین و آگاه به احکام دین مبین
اسلام بود چنانکه مردم برای آگاهی از فروع فقهی و وظایف
مذهبی خویش به ایشان رجوع می کردند .
شیخ عباس قمي پس از فراگیری بخشی از علوم دینی
مقدمات و سطح در نزد علمای عصر خویش، در حوزه علمیه قم سرانجام
در سال ۱۳۱۶ ه.ق برای تکمیل تحصیلات
در سطوح عالی فقه و اصول به حوزه علمیه نجف رهسپار شد و چون در علوم
نقلی بویژه حدیث استعداد درخشانی داشت از فقیه و
محدثبزرگ آن عصر حسین بن محمدتقی طبرسی معروف به محدث نوری
بیشتر کسب فیض کرد. وي در سال ۱۳۱۸ ه.ق به
سوی خانه خدا و زیارت مشاهد مشرفه بار سفر بست و سپس به سوی وطن
خویش قم مراجعت کرد، اما پس از دیدار با والدین و خویشان
دوباره رهسپار نجف اشرف و مجلس محدث نوری شد. محدث نوری در سال ۱۳۲۰
ه.ق درگذشت. محدث قمي نیز پس از درگذشت استادش، حدود ۲ سال در شهر
نجف ماندگار شد و از خرمن معارف دینی خوشهها چید.
شیخ عباس قمي پس از فراگیری بخشی از علوم دینی
مقدمات و سطح در نزد علمای عصر خویش، در حوزه علمیه قم سرانجام
در سال ۱۳۱۶ ه.ق برای تکمیل تحصیلات
در سطوح عالی فقه و اصول به حوزه علمیه نجف رهسپار شد و چون در علوم
نقلی بویژه حدیث استعداد درخشانی داشت از فقیه و
محدثبزرگ آن عصر حسین بن محمدتقی طبرسی معروف به محدث نوری
بیشتر کسب فیض کرد. وي در سال ۱۳۱۸ ه.ق به
سوی خانه خدا و زیارت مشاهد مشرفه بار سفر بست و سپس به سوی وطن
خویش قم مراجعت کرد، اما پس از دیدار با والدین و خویشان
دوباره رهسپار نجف اشرف و مجلس محدث نوری شد. محدث نوری در سال ۱۳۲۰
ه.ق درگذشت. محدث قمي نیز پس از درگذشت استادش، حدود ۲ سال در شهر
نجف ماندگار شد و از خرمن معارف دینی خوشهها چید.
محدث قمی (شیخ عباس قمی) جانب مشروعهطلبان را گرفت و با
انقلاب مشروطه میانه ای نداشت. در مورد شیخ فضلالله نوری
گفته است: خاتمه كار شيخ به شهادت گذشت. در ۱۳ ماه حرام از سال ۱۳۲۷
او رابه دار آويخته و به قتل رساندند. سال رحلتش به حروف ابجد مطابق با «الشهيد
فضل الله » است. در غم فقدانش، قلوب مؤمنين را اندوهي بزرگ فراگرفت. لكن قتل
شخصيتي كه در حال دفاع از حريم دين، اطاعت پروردگار، و پيمودن راه ستم ناپذيران
ظلم ستيز و بلند همّتان تعالي جو و وارسته، به شهادت رسد اندوهي ندارد، بلكه
بايستي از مرگ آن كس متأسّف بود كه بصيرتش در زندگي كم، و نامش نيز پس از مرگ
فراموش مي شود! (منبع: فوائدالرضويه، حاج شيخ عباس قمي، ۳۵۱)
در سال ۱۳۴۰ ه.ق (۱۳۰۰ ه.ش)
یعنی یک سال پس از تصرف تهران توسط رضاخان پهلوی، مرحوم
شیخ عباس قمی به دعوت آیه الله شیخ عبدالکریم حایری
یزدی – که به خواهش علمای عصر خویش برای تجدید
مرکزیت حوزه علمیه قم، در این شهر ماندگار شده بود – برای
تدریس به حوزه علمیه کهن قم فراخوانده شد و در همین ایام یعنی
سال ۱۳۴۴ ه.ق، مهمترین کتاب حدیثی ایشان
یعنی سفینه البحار و مدینه الحکم و الاثار – که فهرست
موضوعی تفصیلی برای احادیث کتاب عظیم و بیش
از صد جلدی بحار الانوار تالیف علامه مجلسی است – پس از سالها
تلاش شبانه روزی مولف در دسترس علاقمندان قرار گرفت و به این ترتیب
می توان گفت او به کتاب عظیم بحار الانوار حیات مجدد بخشید
و مبلغان را در دفاع از اسلام به سلاحی کاری مجهز نمود. شيخ عباس قمي
در این کتاب علاوه بر فهرست احادیث و آیات قرآن، گاه به بیان
مطالب مهم و تحقیقات ژرفی نیز اهتمام ورزیده و علاوه بر این
شرح حال مختصری از مشاهیر و بزرگان علمای شیعه و سنی
و حتی برخی از شعرا و ادیبان را نیز ضمیمه کرده
است. اما البته مزیت اساسی این کتاب آن است که مولف، همه آداب
ظاهری و باطنی نقل حدیث را از قبیل پاکیزیگی
ظاهر و باطن و خلوص نیت و پرهیز از اغراض مادی رعایت
نموده است.
نمونه ای از دستخط شیخ عباس قمی
او زندگياش را وقف اسلام كرد؛ تا آن جا كه روزانه افزون از 17 ساعت مطالعه ميكرد
و مينوشت وي حماسهاي در عرصهي احياي انديشة شيعي آفريد. وي با رجوع به منابع و
مأخذ معتبر اسلامي كه در صلاحيت و توانمندي علمي و عملي او بود، به تدوين تاريخ اسلام
با نام «منتهيالآمال» همت گماشت كه يك دوره تاريخ تحليلي و مستند است. ديگر كتاب
ارزنده وي «پيرامون نهضت امام حسين (ع) و وقايع كربلا» نام دارد.
شيخ عباس قمي در دوراني كه معنويت و حقيقت دين مورد هجوم بود به تدوين، تنظيم
و ارايه كتاب دعايي با نام «مفاتيحالجنان» شامل يكدوره اعمال واجب و مستحب در طول
سال، همت گماشت. پس از رسالات سيد بن طاوس و .. علامه مجلسي، كاري بدين عظمت و
كامل در عالم شيعه نبود. اين كتاب در تمام خانهها و اماكن مقدسه به عنوان رسالهاي
در باب «سير و سلوك» علمي و عملي براي مشتاقان عرفان عملي در آمد كه هر روز بر
اهميت و ضرورت آن افزوده ميشود.
شيخ عباس قمي 8 جلد كتاب با عنوان “مستدرك بحارالانوار ” براي متخصصان حديث
تدوين كرد كه در حوزههاي علميه دستمايهاي براي عالمان ديني است. از ديگر آثار
شيخ عباس قمي ميتوان به تخليص “معراجالسعاده ” اثر ملا احمد نراقي، تدوين يكصد
كلام از سخنان امام علي (ع)، نگارش “منازل الآخرت ” به عنوان توشهي راهيان ابديت
و شناخت منازل موت، قبر، سئوال و جواب و عالم برزخ، اشاره كرد.
آنچه در اعمال شيخ مهم است اين است كه وي بدون آن كه وارد جدال مكتبي، درگيري
و يا رويارويي با مهاجمان و معاندان ديني شود، با تبيين و تدوين معارف اسلامي،
سدي، محكم در برابر سيل بنيان كن بيديني در ذيل عناوين مختلف شد. شايد بتوان سه
مشخصه براي شيخ عباس قمي بر شمرد:
1ـ عارف و اهل معرفت؛
2ـ زاهد و بدور از مقام، شهرت و ثروت؛
3ـ عالم و عامل، محقق و پژوهشگر و در نهايت مترجم و مؤلف .
مرحوم حاج شيخ عباس قمي پس از ورود به حوزه علميه نجف، در حلقه اساتيد و
بزرگان آن دوره شركت جست. اما علاقه وي به علم حديث باعث شد كه به محدث عالي مقام
و علامه بزرگوار محضر پر فيض آن عالم رباني را برگزيند. شيخ عباس قمي، معروف به
محدث قمي، تحت تأثير ملكات فاضله و صفات برجسته و علم سرشار استادش حاجي نوري، و
نيز شايستگي ذاتي و آمادگي بالاي خود، به مقامات چشمگيري از علم و عمل رسيد. شيخ
به مدت چهار سال از محضر اين استاد عالي قدر بهره گرفت.
اخلاص شیخ عباس قمی :
در يكي از ماههاي رمضان با چند تن از رفقاء از ايشان (محدث قمي) خواهش كرديم
كه در مسجد گوهرشاد اقامهي جماعت را بر معتقدان و علاقهمندان، منت نهد، با اصرار
و ابرام اين خواهش پذيرفته شد و چند روز نماز ظهر و عصر در يكي از شبستانهاي آنجا
اقامه شد و بر جمعيت اين جماعت روز به روز ميافزود هنوز به ده نرسيده بود، كه
اشخاص زيادي، اطلاع يافتند و جمعيت فوق العاده شد؛ يك روز پس از اتمام نماز ظهر به
من كه نزديك ايشان بودم، گفتند: من امروز نميتوانم نماز عصر بخوانم رفتند و ديگر
آن سال را براي نماز جماعت نيامدند در موقع ملاقات و استفسار از علت ترك نماز
جماعت گفتند: حقيقت اين است كه در ركوعِ ركعت چهارم، متوجه شدم كه صداي
اقتداكنندگان كه پُشت سر من ميگويند «يا الله يا الله ان الله مع الصابرين» از
محلي بسيار دور به گوش ميرسيد، اين توجه كه مرا به زيادتي جمعيت متوجه كرد، در من
شادي و فرحي توليد كرد و خلاصه خوشم آمد كه جمعيت اين اندازه زياد است، بنابراين
من براي امامت، اهليت ندارم. ( فوائد الرضويّه، ج1، مقدمه محمود شهابي ) .
مرحوم حاج شيخ عباس قمي با آن اخلاص و صفاي باطن، بياني شيوا و نافذ داشت؛ به
طوري كه اثر صحبتهاي ايشان در رفتار و كردار شنوندگان كاملاً مشهود بود. يكي از
اساتيد دانشگاه در زمينه تأثير كلام حاج شيخ مينويسد: “مرحوم حاج شيخ عباس قمي،
بيمبالغه، خود چنان بود كه براي ديگران ميخواست و چنان عمل ميكرد كه به ديگران
تعليم ميداد سخنان و مواعظ او چون از دل خارج ميشد و با عمل توأم بود، لاجرم بر
دل مينشست و شنونده را به عمل وا ميداشت. هر كس او را با آن حال صفا و خلوص
ميديد، عالم بود يا جاهل، عارف بود يا عامي، بازاري بود يا اداري، فقير بود يا
غني، وقتي سخنان سر تا پا حقيقت را از او ميشنيد، بياختيار انقلابي در حال وي
پديد آمد و تحت تأثير بيانات صادقانه و نصايح مشفقانه او واقع ميشد و به فكر
اصلاح حال خويش ميافتاد. “
در اواخر عمر شريف حاج شيخ عباس قمي، شخصي از همدان، در نجف اشرف، به حضور وي
مشرف شد و پس از بهره گرفتن از وجود حاج شيخ عباس و نصايح او، در هنگام رفتن،
مبلغي را به ايشان تقديم نمود، ولي حاج شيخ عباس قمي علي رغم اصرار زياد، پول را
نپذيرفت. پس از رفتن آن شخص، فرزند حاج شيخ عباس قمي گفت: “پدر! چرا نپذيرفتي “؟ و
جواب شنيد: “گردنم نازك و بدنم ضعيف است، طاقت جواب خدا را در قيامت ندارم “. سپس
سخنان اميرالمؤمنان علي عليهالسلام در شب نوزدهم رمضان را بيان نمود كه آن حضرت
خطاب به دخترش امكلثوم فرمود: “دخترم! براي من در يك طبق دو خورش حاضر كردي؟…
دخترم! هر كس خوراك و پوشاك او در دنيا نيكوتر باشد، معطل شدن او در روز قيامت نزد
خدا بيشتر خواهد بود. دخترم! در حلال دنيا حساب است و در حرام آن عذاب. “سپس حاج
شيخ عباس قمي سخت گريست و اهل خانه را موعظه كرد.
مرحوم حاج شيخ عبدالكريم حائري وقتي كه حوزه علميه قم را تأسيس نمود و به آن
رونق بخشيد. براي پربار نمودن بنيه علمي و فكري طلاب، از علما و بزرگان ديني دعوت
به همكاري نمود. يكي از كساني كه بيش از همه به وجود او نياز داشت و به عنوان
بازوي توانمند او محسوب ميشد، حاج شيخ عباس قمي بود. شيخ آقا بزرگ تهراني در اين
باره ميفرمايد: “هنگامي كه حاج شيخ عبدالكريم حائري، مؤسس حوزه علميه، وارد قم شد
و علماي قم از ايشان در خواست كردند در آن شهر اقامت كند و سروساماني به حوزه و آن
مركز ديني بدهد. حاج شيخ عباس يكي از معاونان و ياوران او بود. با اينكه آن موقع
در مشهد زندگي ميكرد، سهم زيادي در اين كار داشت و يكي از بزرگترين مروجان حاج
شيخ عبدالكريم به شمار ميرفت و با دست و زبان او را تأييد ميكرد. “
شيخ عباس قمي در نگاه آيتاللّه مرعشي نجفي
مرحوم آيتاللّه مرعشي نجفي، در مورد شخصيت حاج شيخ عباس قمي و كتاب مفاتيح
الجنان مينويسد: علامه نقّاد، نويسنده كتابهاي فراوان، عالم بلند مرتبه، راهنماي
دانا در دانش حديث، مرحوم مَبرور، حاج شيخ عباس قمي، فرزند محمدرضا قمي، از
بزرگانِ اساتيد ما، در فن روايت ميباشد. مفاتيح او را بهترين كتابي يافتم كه در
باب ادعيه و زيارات و آداب و سنن و مناجات نوشته شده است.
حضرت آيةالله العظمى مرعشى نجفى در رابطه با مفاتيح مىفرمايد:
“مفاتيح بهترين كتابى است كه در باب دعاها و زيارتها و آداب و سنن و مناجات
نوشته شده است… مؤلفش آن را از مدارك معتبر و اسناد مورد اعتماد گرد آورده است، به
جانم سوگند كه همانا آن اثر جاويدى است كه در معابد و مشاهد مشرفه مورد استفاده
همگان قرار مىگيرد چه مجموعه گرانبها و شريفى؟! چه كتاب ارزشمند و منظم و
آراستهاى! عاشقان خدا به آن توجه دارند و كمنتر جائى است از خانهها و مساجد و
مشاهد شيعيان كه در آن نسخهاى از مفاتيح يافت نشود. “
محدث قمى از مشايخ و اساتيد بسيارى از علام و مراجع مىباشد به طورى كه در 50
سال اخير اكثر فقهاى شيعه از آن مرحوم اجازه روايت دريافت كردهاند كه از جمله
انها مىتوان از حضرت امام خمينى (قدس سره) آيةالله ميلانى، آيةالله العظمى سيد
شهاب الدين مرعشى نجفى و آيتالله سيد مرتضى مرعشى نجفى ياد نمود. محدث قمى در
اجازه روايتى كه در سال 1350 ق به آيت الله العظمى مرعشى داده است وى را با القاب
و عناوين زيبائى مورد خطاب قرار داده است .
در اینجا سندی را بازخوانی می کنیم که مرحوم
آقای دوانی در لابه لای کتاب های خطی محدث قمی
یافته است. در این سند کمیته مجازاتِ حزب دموکرات مشهد ایشان
را به جرم بدگویی از امریکایی ها تهدید به
ترور کرده است. اما به علتی که خودِ محدث قمی در ذیل سند آورده
کمیته مجازات موفق به ترور ایشان نمی شود. یادداشت کمیته
مجازات: آقای آقا شیخ عباس قمی! پدر سوخته! شنیدم که در
منبر از آمریکائی ها حرف بد می زنید. اگر شنیده شد
که دو مرتبه ازین گونه مزخرفات بگوئید و تکذیب نکنید همین
دوشنبه به ضرب گلوله شکمت را مثل شکم سگ پاره و پردود خواهیم کرد. کمیته
مجازات جزب دموکرات مشهد.
یادداشت محدث قمی در ذیل:
در چند سال قبل در ماه رمضان احقر منبر می رفتم. در اواخر ماه این
کاغذ را برای من فرستادند، و آن روزِ دوشنبه که موعد بود، روز یک شنبه
آن، من به دیدن حاجی ها رفتم تومان دفعةً برای من رسید از
حاجی ها، همان وقت من هم به حج مشرّف شدم و دموکرات هم از بین رفت.
سند یادداشت کمیته مجازات
داستان عجیب شیخ عباس قمی و پدرش :
مرحوم شیخ عباس قمى نویسنده کتاب مفاتیح الجنان در خاطرات
خود برای پسرش آورده است كه: وقتى كتاب منازل الاخرة را نوشته و به چاپ
رساندم، در قم شخصى بود به نام «عبدالرزاق مسأله گو» كه همیشه قبل از ظهر در
صحن مطهر حضرت معصومه احکام شرعی را برای مردم مى گفت. مرحوم پدرم
«كربلائى محمد رضا» از علاقه مندان منبر شیخ عبدالرزاق بود به حدى كه هر روز
در مجلس او حاضر مى شد و شیخ هم بعد از مسأله گفتن، كتاب منازل الاخرٍة مرا
مى گشود و از آن براى شنوندگان و حاضران از روایات و احادیث آن مى
خواند. روزى پدرم به خانه آمد و مرا صدا زد و گفت شیخ عباس! كاش مثل
عبدالرزاقِ مسئله گو مى شدى و مى توانستى منبر بروى و از این كتاب كه او
براى ما مى خواند، تو هم مى خواندى.
چند بار خواستم بگویم پدرجان! این كتاب از آثار و تألیفات
من است اما هر بار خوددارى كردم و چیزى نگفتم و فقط عرض كردم دعا بفرمائید
خداوند توفیقى مرحمت نماید.
آثار شیخ عباس قمی :
از محدث قمی کتابهای بسیاری – که در مجموع به ۶۳
جلد میرسد – در رشتههای رجال، اخلاق، فقه، کلام، لغت، ادعیه و
تاریخ و به ویژه حدیث باقی مانده است که برخی از
آنها عبارتند از:
1.منتهی الآمال، درباره تاریخ چهارده معصوم نگاشته شده است.
2.نفس المهموم، درباره وقایع کربلا
3.الانوار البهیه، درباره تاریخ چهارده معصوم نگاشته شده است.
4.تتمهة المنتهی، در تاریخ خلفای راشدین، اموی
و برخی از خلفای عباس
5.تحفةالاحباب، در علم رجال.
6.شرح الوجیزه، درعلم حدیث.
7.الکنی و الاقاب، که زندگینامه بسیاری از علمای
شیعه و سنی و برخی شاعران، ادیبان، عارفان و امیران
است.
8.مفاتیح الجنان، مجموعهای از ادعیهٔ منتخب چهارده
معصوم.(مشهورترین کتاب وی نیز میباشد)
9.ترجمه مصباح المتهجد، مجموعهای از ادعیهٔ منتخب چهارده
معصوم.
10.سبیل الرشاد، در عقاید شیعه به ویژه مبدأ و معاد.
11.ذخیرة الابرار، که تلخیص کتاب انیس التجار، تألیف
مولی مهدی نراقی و در موضوع فقه است.
شيخ عباس قمي غروب روز 22 ذي الحجه سال 1359 ه. ق، حالش منقلب گرديد و پي در
پي نام ائمه اطهار عليهالسلام را بر زبان جاري ميساخت. آن شب به علت كسالت
فراوان نمازهايش را نشسته خواند و نيمه شب دعوت حق را لبيك گفت و در سن شصت و پنج
سالگي به لقاءاللّه پيوست. مرحوم آيتاللّه سيدابوالحسن اصفهاني بر جنازه مطهرش
نماز خواند و بعد از تشييعي باشكوه، توسط بزرگان و مراجع و عموم مردم، در صحن مطهر
حضرت اميرالمؤمنين عليهالسلام ، كنار مرقد استادش محدث نوري، به خاك سپرده شد .
منابع :
علماء شيعتنا مرابطون فى الثغر الذى يلى ابليس و عفاريته… احتجاج طبرسى. چاپ
بيروت .17 / 1
1 – علماء شيعتنا مرابطون فى الثغر الذى يلى ابليس و عفاريته… احتجاج طبرسى.
چاپ بيروت .17 / 1
2 – حديث اخلاص، ص 58.
3 – طبقات اعلام الشسيعه، جزء اول – قسم سوم ص 998.
4 – فوائد الرضويه، 221 – 222.
5 – طبقات اعلام الشيعه جزء اول، قسم سوم ص 1000
6 – حوزه، .185 / 49
7 – با مخاطبهاى آشنا، ص 141، نوشته على شريعتى.
8 – اشاره به آيه: قل ما يبعبا بكم ربى لو لا دعاكم “، فرقان 77.
9 – تفسير سوره حمد، امام خمينى، 80 – 82.
10 – شهاب شريعت 108 – 178 – 186 و نور علم دوره 2، ش 2.
11- مفاخر الاسلام، ج 11، بخش اول (شرح احوال حاج شیخ عباس قمی) ،
ص 351.
12 – مقدمه کتاب الکنی و الالقاب، به قلم محمد هادی امینی
ج ۱ تهران کتبه الصدر ۱۳۶۸در این کتاب منابع
متعدد که به زندگینامه ایشان اشاره دارند آمده است.
13 – دیدار با ابرار، شماره ۲۷ محد ۹قمی حدیث
اخلاص، تالیف خلیل عبدا…زاده معاونت پژوهشی سازمان تبلیغات
اسلامی ۱۳۷۲
14 – فوائدالرضويه، حاج شيخ عباس قمي.
http://www.shia-leaders.com/?p=4596
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
سيري در زندگاني مرحوم شيخ عباس قمي
حاج شيخ عباس قمي از علما، مورخان و محدثان عصر حاضر محسوب ميشود. او در قم
متولد شد و تحصيلات ابتدايي را در آن شهر فرا گرفت. سپس در1316ق. به نجف رفت و از
محضر درس حاج ميرزا حسين نوري محدث بهره فراوان برد. در 1320 ق. پس از وفات استاد
خود به قم بازگشت. آنگاه از قم به مشهد رفت و از آنجا مجدداً رهسپار نجف شد او
سرانجام در 23 ذيالحجه سال 1359ق. درگذشت و در جوار حاج ميرزا حسين نوري استاد
خود دفن شد.
درباره مرحوم شيخ عباس قمي تاكنون كتاب و رسالات متعددي منتشر شده است. آن چه
امروز نياز زمان و جامعهي ماست، شناخت شخصيتهاي برجسته تاريخ معاصر، با توجه به
بعد زمان و مكان و عملكرد آنان در ظرف زمان خود است. براي شناخت بهتر شيخ بايد
دوران زندگي، تحولات اجتماعي، دگرگونيهاي سياسي، حركتهاي فرهنگي دوران را شناخت
. در بررسي زمانه زندگي شيخ بين نهضت تنباكو به رهبري مرحوم ميرزاي شيرازي تا
نهضت علماي خراسان به رهبري آيت الله سيد حسين قمي عليه استبداد پهلوي و دين ستيزي
رضاخان به موراد ذيل برخورد ميكنيم.
تهاجم فرهنگي غرب عليه اسلام؛ فعال شدن تشكيلات ماسوني؛ پديدآمدن مذاهب ساختگي
استعماري در ايران، عربستان، عراق، پاكستان؛ پيدايش احزاب و جمعيتهاي مختلف با
ايدئولوژيهاي الحادي، غربي؛ نغمههاي باستانگرايي از سوي شرق شناسان و ايران
شناسان با طرح ايران منهاي اسلام، نشر مطبوعات رنگارنگ با اهداف انحرافي شان؛
تأسيس مدارس جديد و تعطيل اجباري مدارس قديم وحوزههاي علميه، نشر و ترجمه كتابهاي
غربي خاصه در تاريخ؛ چاپ نوشتههاي ضد اسلام و تشيع و دهها مورد ديگر . همه اين
موارد دين ستيزي، اسلام زدائي و محو معنويت تشيع اشتراك نظر داشتند. آن چه در اين
سرزمين ميبايست كوبيده ميشد «معارف الهي» بود. حتي با تأسيس فرق دراويش مختلف،
به از ميان بردن «تعهد» و «تعصب» ديني همت گماشتند.
در اين هنگامه در حوزهي علميهي قم، يك روحاني محقق، محدث، مورخ، اديب و ژرفانديش
برخاست تا از حريم و حرم اسلام و تشيع دفاع كند. او زندگياش را وقف اسلام كرد؛ تا
آن جا كه روزانه افزون از 17 ساعت مطالعه ميكرد و مينوشت وي حماسهاي در عرصهي
احياي انديشة شيعي آفريد. وي با رجوع به منابع و مأخذ معتبر اسلامي كه در صلاحيت و
توانمندي علمي و عملي او بود، به تدوين تاريخ اسلام با نام «منتهيالآمال» همت
گماشت كه يك دوره تاريخ تحليلي و مستند است. ديگر كتاب ارزنده وي «پيرامون نهضت
امام حسين (ع) و وقايع كربلا» نام دارد.
شيخ عباس قمي در دوراني كه معنويت و حقيقت دين مورد هجوم بود به تدوين، تنظيم
و ارايه كتاب دعايي با نام «مفاتيحالجنان» شامل يكدوره اعمال واجب و مستحب در طول
سال، همت گماشت. پس از رسالات سيد بن طاوس و .. علامه مجلسي، كاري بدين عظمت و
كامل در عالم شيعه نبود. اين كتاب در تمام خانهها و اماكن مقدسه به عنوان رسالهاي
در باب «سير و سلوك» علمي و عملي براي مشتاقان عرفان عملي در آمد كه هر روز بر
اهميت و ضرورت آن افزوده ميشود.
شيخ عباس قمي 8 جلد كتاب با عنوان «مستدرك بحارالانوار» براي متخصصان حديث تدوين
كرد كه در حوزههاي علميه دستمايهاي براي عالمان ديني است.
از ديگر آثار شيخ عباس قمي ميتوان به تخليص «معراجالسعاده» اثر ملا احمد
نراقي، تدوين يكصد كلام از سخنان امام علي (ع)، نگارش «منازل الآخرت» به عنوان
توشهي راهيان ابديت و شناخت منازل موت، قبر، سئوال و جواب و عالم برزخ، اشاره
كرد.
آنچه در اعمال شيخ مهم است اين است كه وي بدون آن كه وارد جدال مكتبي، درگيري
و يا رويارويي با مهاجمان و معاندان ديني شود، با تبيين و تدوين معارف اسلامي،
سدي، محكم در برابر سيل بنيان كن بيديني در ذيل عناوين مختلف شد. شايد بتوان سه
مشخصه براي شيخ عباس قمي بر شمرد:
1ـ عارف و اهل معرفت؛
2ـ زاهد و بدور از مقام، شهرت و ثروت؛
3ـ عالم و عامل، محقق و پژوهشگر و در نهايت مترجم و مؤلف
http://www.ir-psri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=182&SP=Farsi
0000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000
http://www.aftab.ir/articles/politics/plitical_history/c1c1152522938p1.php
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
شیخ عباس قمی معروف به محدث قمی از محدثان شیعی
پرکار قرن چهاردهم هجری است.
معروفترین کتاب شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان است. این
کتاب مجموعه دعاهایی است که در کتابهای مختلف حدیث، از
امامان شیعه نقل شده و شیخ قمی آنها را به صورت موضوعی
دسته بندی کرده است.
زندگی نامه
محدث قمی در سال ۱۲۹۴ ه.ق (۱۲۵۴
ه.ش) در قم متولد شد. در سن بیست و دو سالگی به نجف رفت و شش سال
آنجا ماند. پس از آن دوباره به ایران برگشت و تا آخر عمر، یعنی
تا شصت و پنج سالگی در قم درس خواند و درس داد
پدرش محمدرضا، کاسبی متدین و آگاه به احکام دین مبین
اسلام بود چنانکه مردم برای آگاهی از فروع فقهی و وظایف
مذهبی خویش به ایشان رجوع می کردند .
تحصيلات
شیخ عباس قمي پس از فراگیری بخشی از علوم دینی
مقدمات و سطح در نزد علمای عصر خویش، در حوزه علمیه قم سرانجام
در سال ۱۳۱۶ ه.ق برای تکمیل تحصیلات
در سطوح عالی فقه و اصول به حوزه علمیه نجف رهسپار شد و چون در علوم
نقلی بویژه حدیث استعداد درخشانی داشت از فقیه و
محدثبزرگ آن عصر حسین بن محمدتقی طبرسی معروف به محدث نوری
بیشتر کسب فیض کرد. وي در سال ۱۳۱۸ ه.ق به
سوی خانه خدا و زیارت مشاهد مشرفه بار سفر بست و سپس به سوی وطن
خویش قم مراجعت کرد، اما پس از دیدار با والدین و خویشان
دوباره رهسپار نجف اشرف و مجلس محدث نوری شد. محدث نوری در سال ۱۳۲۰
ه.ق درگذشت. محدث قمي نیز پس از درگذشت استادش، حدود ۲ سال در شهر
نجف ماندگار شد و از خرمن معارف دینی خوشهها چید.
محدث قمی و انقلاب مشروطه
محدث قمي، سرانجام در سال ۱۳۲۲ ه.ق (۳-۱۲۸۲
ه.ش) یعنی یکسال پیش از آغاز انقلاب مشروطه ۱۳۲۷-۱۳۲۳
ه.ق و در دوره روی کار آمدن علی اصغر خان امین السلطان صدر اعظم
مظفر الدین شاه - که از فاسدترین رجال دولت قاجار به شمار می
آمد - به وطن بازگشت. در این دوران افکار بویژه فلسفه سیاسی
غرب در ایران رسوخ کرده بود و این افکار گرچه موجب اعتراض به حکومت
استبدادی قاجار می شد، اما گروهی نیز به جهت خودباختگی
در برابر تمدن غربی، فرهنگ اصیل اسلامی را از یاد برده
بودند. ماموریت محدث قمی نیز از همین جا آغاز می شد
.از این رو، وی خود را موظف می دید که برای دفاع از
اسلام بر تلاش علمی خویش بیش از پیش بیفزارید.
پس از سقوط حکام مستبد قاجار و روی کارآمدن حکومت دیکتاتوری
پهلوی، وظیفه محدث قمی در تبلیغ رسالت های الهی
سنگینتر شد، زیرا سیاستهای فرهنگی انحطاط آفرین
در عصر پهلوی و قتل و تهدید علمای مخالف رژیم شدت یافت.
حاج شیخ عباس در سال ۱۳۳۱ ه.ق در شهر مقدس مشهد
سکونت گزید و در طی همین سالها سخنرانیهای جذاب و
عالمانه ایشان و نیز کلاسهای درس اخلاق وی که در هر پنج
شنبه و جمعه در مدرسه میرزا جعفر مشهد که اکنون جزء دانشگاه علوم اسلامی
رضوی واقع شده است - پذیرای توده انبوه مردم و علما و مجتهدان
بزرگ بود.
دفاع محدث قمی از شیخ فضل الله نوری
محدث قمی (شیخ عباس قمی) جانب مشروعهطلبان را گرفت و با
انقلاب مشروطه میانه ای نداشت. در مورد شیخ فضلالله نوری
گفته است:
خاتمه كار شيخ به شهادت گذشت. در ۱۳ ماه حرام از سال ۱۳۲۷
او رابه دار آويخته و به قتل رساندند. سال رحلتش به حروف ابجد مطابق با «الشهيد
فضل الله » است. در غم فقدانش، قلوب مؤمنين را اندوهي بزرگ فراگرفت. لكن قتل
شخصيتي كه در حال دفاع از حريم دين، اطاعت پروردگار، و پيمودن راه ستم ناپذيران
ظلم ستيز و بلند همّتان تعالي جو و وارسته، به شهادت رسد اندوهي ندارد، بلكه
بايستي از مرگ آن كس متأسّف بود كه بصيرتش در زندگي كم، و نامش نيز پس از مرگ
فراموش مي شود! (منبع: فوائدالرضويه، حاج شيخ عباس قمي، ۳۵۱)
محدث قمی و تجديد حوزه علميه قم
در سال ۱۳۴۰ ه.ق (۱۳۰۰ ه.ش)
یعنی یک سال پس از تصرف تهران توسط رضاخان پهلوی، مرحوم
شیخ عباس قمی به دعوت آیه الله شیخ عبدالکریم حایری
یزدی - که به خواهش علمای عصر خویش برای تجدید
مرکزیت حوزه علمیه قم، در این شهر ماندگار شده بود - برای
تدریس به حوزه علمیه کهن قم فراخوانده شد و در همین ایام یعنی
سال ۱۳۴۴ ه.ق، مهمترین کتاب حدیثی ایشان
یعنی سفینه البحار و مدینه الحکم و الاثار - که فهرست
موضوعی تفصیلی برای احادیث کتاب عظیم و بیش
از صد جلدی بحار الانوار تالیف علامه مجلسی است - پس از سالها
تلاش شبانه روزی مولف در دسترس علاقمندان قرار گرفت و به این ترتیب
می توان گفت او به کتاب عظیم بحار الانوار حیات مجدد بخشید
و مبلغان را در دفاع از اسلام به سلاحی کاری مجهز نمود. شيخ عباس قمي
در این کتاب علاوه بر فهرست احادیث و آیات قرآن، گاه به بیان
مطالب مهم و تحقیقات ژرفی نیز اهتمام ورزیده و علاوه بر این
شرح حال مختصری از مشاهیر و بزرگان علمای شیعه و سنی
و حتی برخی از شعرا و ادیبان را نیز ضمیمه کرده
است. اما البته مزیت اساسی این کتاب آن است که مولف، همه آداب
ظاهری و باطنی نقل حدیث را از قبیل پاکیزیگی
ظاهر و باطن و خلوص نیت و پرهیز از اغراض مادی رعایت
نموده است.
آثار
از محدث قمی کتابهای بسیاری - که در مجموع به ۶۳
جلد میرسد - در رشتههای رجال، اخلاق، فقه، کلام، لغت، ادعیه و
تاریخ و به ویژه حدیث باقی مانده است که برخی از
آنها عبارتند از:
1. منتهی الآمال، درباره تاریخ چهارده معصوم نگاشته شده است.
2. نفس المهموم، درباره وقایع کربلا
3. الانوار البهیه، درباره تاریخ چهارده معصوم نگاشته شده است.
4. تتمهة المنتهی، در تاریخ خلفای راشدین، اموی
و برخی از خلفای عباس
5. تحفةالاحباب، در علم رجال.
6. شرح الوجیزه، درعلم حدیث.
7. الکنی و الاقاب، که زندگینامه بسیاری از علمای
شیعه و سنی و برخی شاعران، ادیبان، عارفان و امیران
است.
8. مفاتیح الجنان، مجموعهای از ادعیهٔ منتخب چهارده
معصوم.(مشهورترین کتاب وی نیز میباشد)
9. ترجمه مصباح المتهجد، مجموعهای از ادعیهٔ منتخب چهارده
معصوم.
10. سبیل الرشاد، در عقاید شیعه به ویژه مبدأ و معاد.
11. ذخیرة الابرار، که تلخیص کتاب انیس التجار، تألیف
مولی مهدی نراقی و در موضوع فقه است.
منابع
* مقدمه کتاب الکنی و الالقاب، به قلم محمد هادی امینی
ج ۱ تهران کتبه الصدر ۱۳۶۸در این کتاب منابع
متعدد که به زندگینامه ایشان اشاره دارند آمده است.
* دیدار با ابرار، شماره ۲۷ محد ۹قمی حدیث
اخلاص، تالیف خلیل عبدا...زاده معاونت پژوهشی سازمان تبلیغات
اسلامی ۱۳۷۲
* سیمای فرزانگان جل ۳
* حاج شیخ عباس قمی به قلم حجه الاسلام علی دوانی که
کمیاب است
* وعاظ ایران به قلم محمد هادی امینی که کمیاب
است.
* ستارگان حرم دفتر چهارم نوشته عبدالکریم پاک نیا.
* فوائدالرضويه، حاج شيخ عباس قمي.
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%AE_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D9%82%D9%85%DB%8C
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
نويسنده: علي معروفي
شيخ عباس قمي، مرزبان ايمان و ميراث جاويد تشيع
خبرگزاري فارس: شيخ عباس قمي در دوراني كه معنويت و حقيقت دين مورد هجوم بود
به تدوين، تنظيم و ارايه كتاب دعايي با نام "مفاتيحالجنان " شامل
يكدوره اعمال واجب و مستحب در طول سال، همت گماشت. پس از رسالات سيد بن طاوس و ..
علامه مجلسي، كاري بدين عظمت و كامل در عالم شيعه نبود.
شيخ عباس قمي در دوراني كه معنويت و حقيقت دين مورد هجوم بود به تدوين، تنظيم
و ارايه كتاب دعايي با نام "مفاتيحالجنان " شامل يكدوره اعمال واجب و
مستحب در طول سال، همت گماشت. پس از رسالات سيد بن طاوس و .. علامه مجلسي، كاري
بدين عظمت و كامل در عالم شيعه نبود.
حاج شيخ عباس قمي از علما، مورخان و محدثان عصر حاضر محسوب ميشود. او در قم
متولد شد و تحصيلات ابتدايي را در آن شهر فرا گرفت. سپس در1316ق. به نجف رفت و از
محضر درس حاج ميرزا حسين نوري محدث بهره فراوان برد. در 1320 ق. پس از وفات استاد
خود به قم بازگشت. آنگاه از قم به مشهد رفت و از آنجا مجدداً رهسپار نجف شد او
سرانجام در 23 ذيالحجه سال 1359ق. درگذشت و در جوار حاج ميرزا حسين نوري استاد
خود دفن شد.
تهاجم فرهنگي غرب عليه اسلام؛ فعال شدن تشكيلات ماسوني؛ پديدآمدن مذاهب ساختگي
استعماري در ايران، عربستان، عراق، پاكستان؛ پيدايش احزاب و جمعيتهاي مختلف با
ايدئولوژيهاي الحادي، غربي؛ نغمههاي باستانگرايي از سوي شرق شناسان و ايران
شناسان با طرح ايران منهاي اسلام، نشر مطبوعات رنگارنگ با اهداف انحرافي شان؛
تأسيس مدارس جديد و تعطيل اجباري مدارس قديم وحوزههاي علميه، نشر و ترجمه كتابهاي
غربي خاصه در تاريخ؛ چاپ نوشتههاي ضد اسلام و تشيع و دهها مورد ديگر . همه اين
موارد دين ستيزي، اسلام زدائي و محو معنويت تشيع اشتراك نظر داشتند. آن چه در اين
سرزمين ميبايست كوبيده ميشد "معارف الهي " بود. حتي با تأسيس فرق
دراويش مختلف، به از ميان بردن "تعهد " و "تعصب " ديني همت
گماشتند.
در اين هنگامه در حوزهي علميهي قم، يك روحاني محقق، محدث، مورخ، اديب و ژرفانديش
برخاست تا از حريم و حرم اسلام و تشيع دفاع كند. او زندگياش را وقف اسلام كرد؛ تا
آن جا كه روزانه افزون از 17 ساعت مطالعه ميكرد و مينوشت وي حماسهاي در عرصهي
احياي انديشة شيعي آفريد. وي با رجوع به منابع و مأخذ معتبر اسلامي كه در صلاحيت و
توانمندي علمي و عملي او بود، به تدوين تاريخ اسلام با نام "منتهيالآمال
" همت گماشت كه يك دوره تاريخ تحليلي و مستند است. ديگر كتاب ارزنده وي
"پيرامون نهضت امام حسين (ع) و وقايع كربلا " نام دارد.
شيخ عباس قمي در دوراني كه معنويت و حقيقت دين مورد هجوم بود به تدوين، تنظيم
و ارايه كتاب دعايي با نام "مفاتيحالجنان " شامل يكدوره اعمال واجب و
مستحب در طول سال، همت گماشت. پس از رسالات سيد بن طاوس و .. علامه مجلسي، كاري
بدين عظمت و كامل در عالم شيعه نبود. اين كتاب در تمام خانهها و اماكن مقدسه به
عنوان رسالهاي در باب "سير و سلوك " علمي و عملي براي مشتاقان عرفان
عملي در آمد كه هر روز بر اهميت و ضرورت آن افزوده ميشود.
شيخ عباس قمي 8 جلد كتاب با عنوان "مستدرك بحارالانوار " براي
متخصصان حديث تدوين كرد كه در حوزههاي علميه دستمايهاي براي عالمان ديني است.
از ديگر آثار شيخ عباس قمي ميتوان به تخليص "معراجالسعاده " اثر
ملا احمد نراقي، تدوين يكصد كلام از سخنان امام علي (ع)، نگارش "منازل الآخرت
" به عنوان توشهي راهيان ابديت و شناخت منازل موت، قبر، سئوال و جواب و عالم
برزخ، اشاره كرد.
آنچه در اعمال شيخ مهم است اين است كه وي بدون آن كه وارد جدال مكتبي، درگيري
و يا رويارويي با مهاجمان و معاندان ديني شود، با تبيين و تدوين معارف اسلامي،
سدي، محكم در برابر سيل بنيان كن بيديني در ذيل عناوين مختلف شد. شايد بتوان سه
مشخصه براي شيخ عباس قمي بر شمرد:
1ـ عارف و اهل معرفت؛
2ـ زاهد و بدور از مقام، شهرت و ثروت؛
3ـ عالم و عامل، محقق و پژوهشگر و در نهايت مترجم و مؤلف
درباره مرحوم شيخ عباس قمي تاكنون كتاب و رسالات متعددي منتشر شده است. آن چه
امروز نياز زمان و جامعهي ماست، شناخت شخصيتهاي برجسته تاريخ معاصر، با توجه به
بعد زمان و مكان و عملكرد آنان در ظرف زمان خود است. براي شناخت بهتر شيخ بايد
دوران زندگي، تحولات اجتماعي، دگرگونيهاي سياسي، حركتهاي فرهنگي دوران را شناخت
. در بررسي زمانه زندگي شيخ بين نهضت تنباكو به رهبري مرحوم ميرزاي شيرازي تا
نهضت علماي خراسان به رهبري آيت الله سيد حسين قمي عليه استبداد پهلوي و دين ستيزي
رضاخان به موراد ذيل برخورد ميكنيم.
بهرهگيري از محضر حاج ميرزا حسين نوري
مرحوم حاج شيخ عباس قمي پس از ورود به حوزه علميه نجف، در حلقه اساتيد و
بزرگان آن دوره شركت جست. اما علاقه وي به علم حديث باعث شد كه به محدث عالي مقام
و علامه بزرگوار محضر پر فيض آن عالم رباني را برگزيند.
شيخ عباس قمي، معروف به محدث قمي، تحت تأثير ملكات فاضله و صفات برجسته و علم
سرشار استادش حاجي نوري، و نيز شايستگي ذاتي و آمادگي بالاي خود، به مقامات
چشمگيري از علم و عمل رسيد. شيخ به مدت چهار سال از محضر اين استاد عالي قدر بهره
گرفت.
بيان شيوا و نافذ شيخ
مرحوم حاج شيخ عباس قمي با آن اخلاص و صفاي باطن، بياني شيوا و نافذ داشت؛ به
طوري كه اثر صحبتهاي ايشان در رفتار و كردار شنوندگان كاملاً مشهود بود. يكي از
اساتيد دانشگاه در زمينه تأثير كلام حاج شيخ مينويسد: "مرحوم حاج شيخ عباس
قمي، بيمبالغه، خود چنان بود كه براي ديگران ميخواست و چنان عمل ميكرد كه به
ديگران تعليم ميداد سخنان و مواعظ او چون از دل خارج ميشد و با عمل توأم بود،
لاجرم بر دل مينشست و شنونده را به عمل وا ميداشت. هر كس او را با آن حال صفا و
خلوص ميديد، عالم بود يا جاهل، عارف بود يا عامي، بازاري بود يا اداري، فقير بود
يا غني، وقتي سخنان سر تا پا حقيقت را از او ميشنيد، بياختيار انقلابي در حال وي
پديد آمد و تحت تأثير بيانات صادقانه و نصايح مشفقانه او واقع ميشد و به فكر
اصلاح حال خويش ميافتاد. "
رفتار علوي
در اواخر عمر شريف حاج شيخ عباس قمي، شخصي از همدان، در نجف اشرف، به حضور وي
مشرف شد و پس از بهره گرفتن از وجود حاج شيخ عباس و نصايح او، در هنگام رفتن،
مبلغي را به ايشان تقديم نمود، ولي حاج شيخ عباس قمي علي رغم اصرار زياد، پول را
نپذيرفت. پس از رفتن آن شخص، فرزند حاج شيخ عباس قمي گفت: "پدر! چرا نپذيرفتي
"؟ و جواب شنيد: "گردنم نازك و بدنم ضعيف است، طاقت جواب خدا را در
قيامت ندارم ". سپس سخنان اميرالمؤمنان علي عليهالسلام در شب نوزدهم رمضان
را بيان نمود كه آن حضرت خطاب به دخترش امكلثوم فرمود: "دخترم! براي من در
يك طبق دو خورش حاضر كردي؟... دخترم! هر كس خوراك و پوشاك او در دنيا نيكوتر باشد،
معطل شدن او در روز قيامت نزد خدا بيشتر خواهد بود. دخترم! در حلال دنيا حساب است
و در حرام آن عذاب. "سپس حاج شيخ عباس قمي سخت گريست و اهل خانه را موعظه
كرد.
همكاري در تأسيس حوزه علميه قم
مرحوم حاج شيخ عبدالكريم حائري وقتي كه حوزه علميه قم را تأسيس نمود و به آن
رونق بخشيد. براي پربار نمودن بنيه علمي و فكري طلاب، از علما و بزرگان ديني دعوت
به همكاري نمود. يكي از كساني كه بيش از همه به وجود او نياز داشت و به عنوان
بازوي توانمند او محسوب ميشد، حاج شيخ عباس قمي بود. شيخ آقا بزرگ تهراني در اين
باره ميفرمايد: "هنگامي كه حاج شيخ عبدالكريم حائري، مؤسس حوزه علميه، وارد
قم شد و علماي قم از ايشان در خواست كردند در آن شهر اقامت كند و سروساماني به
حوزه و آن مركز ديني بدهد. حاج شيخ عباس يكي از معاونان و ياوران او بود. با اينكه
آن موقع در مشهد زندگي ميكرد، سهم زيادي در اين كار داشت و يكي از بزرگترين
مروجان حاج شيخ عبدالكريم به شمار ميرفت و با دست و زبان او را تأييد ميكرد.
"
شيخ عباس قمي در نگاه آيتاللّه مرعشي نجفي
مرحوم آيتاللّه مرعشي نجفي، در مورد شخصيت حاج شيخ عباس قمي و كتاب مفاتيح
الجنان مينويسد: علامه نقّاد، نويسنده كتابهاي فراوان، عالم بلند مرتبه، راهنماي
دانا در دانش حديث، مرحوم مَبرور، حاج شيخ عباس قمي، فرزند محمدرضا قمي، از
بزرگانِ اساتيد ما، در فن روايت ميباشد. مفاتيح او را بهترين كتابي يافتم كه در
باب ادعيه و زيارات و آداب و سنن و مناجات نوشته شده است.
شيخ عباس قمي در نگاه بزرگ تهراني
شيخ آقا بزرگ تهراني، هم درس و هم حجره مرحوم حاج شيخ عباس قمي، در مورد شخصيت
ايشان ميفرمايد: رابطه من با شيخ حاج عباس قمي محكمتر از ديگران بود؛ زيرا ما دو
نفر اتاق در يكي از مدارس نجف با هم زندگي ميكرديم. حتي دو سال بعد از فوت
استادمان محدث نوري رحمهالله باهم بوديم و نزد ساير اساتيد درس ميخوانديم. من
همان موقع به خوبي او را شناختم. انساني كامل و دانشمندي فاضل، آراسته به اخلاقي
ستودني و صفاتي پسنديده بود. مدتها به هم نشيني او انس گرفتم و جانم با جان او در
آميخت... او پيوسته سرگرم كار بود، عشقي شديد به نوشتن و تأليف و بحث و تحقيق
داشت. هيچ چيز او را از اين شوق و عشق منصرف نميكرد و مانعي در اين راه
نميشناخت.
مرزبان ايمان و مبارزه با هجوم دشمنان
حضرت صادق عليه السلام مىفرمايد: عالمان پيرو ما، مرزبانان و سنگردارانى
هستند كه مراقب هجوم لشگر شيطان بر مرزهاى ايمانند و آنان را از تسلط بر مستضعفان
فكرى باز مىدارند. بدانيد! از پيوان ما كسانى كه براى چنين مهمى بپا خيزند از
كسانى كه در روم براى گسترش اسلام جهاد مىكنند، هزار مرتبه برترند، چرا كه ايشان
اينان از عقائد پيروان ما دفاع مىكنند و آنان از جسم آنان (1).
حاج شيخ عباس قمى به حق يكى از مصاديق بارز عالمان دين باور مرزبان صديق ايمان
بود چرا كه او در عصر خويش شاهد يكى از دورانهاى هجوم فرهنگى دشمنان دين، به قلب
اسلام و روحانيت بود. براى همين در برابر حوادث و وقايع تلخ زمان خويش قد علم كرده
و بعنوان يك روحانى راستين، خود را از نظر علمى و و فرهنگى آماده مقابله با توطئههاى
مخالفين نمود. او در عصر مشروطيت ار سوئى قيام مردم مسلمان ايران به رهبرى روحانيت
آگاه، در مقابل سمتگريها و خونريزىهاى حاكمان ستمگر را مىديد و از سوى ديگر
فعاليت روشنفكران غربزده و اسلام ستيز را مشاهده مىكرد كه چگونه دين و فرهنگ
معنويت را كم رنگ كرده و فرهنگ مبتذل غرب را به ملت بزرگوار ايران به ارمغان
مىآورند.
در چنين شرايطى حاج شيخ عباس همچون يك عالم متعهد وارد صحنه شد و مانند يك
طبيب دوره گرد روح و قلب مسلمين را شفا بخشيد او با نگارش كتاب جاويد "مفاتيح
الجنان " و "منازل الاخره " مردم را به سوى دعا و معنويت دعوت كرد
و با تأليف "فوائد الرضويه " و "تحفةالاحباب " و "الكنى
و الالقاب " و "هدية الاحباب "، بزرگان دين و دانشمندان وارسته
شيعى را به جوانان مسلمان معرفى كرد. و به عنوان الگو به آنان مطرح نمود و
شخصيتهاى كاذب غرب و شرق را نفى كرد. وى با تنظيم كتاب "منتهى الآمال
"، شيعيان را با تاريخ چهارده معصوم عليه السلام آشنا كرده و مردم خودباخته و
بيگانه از فرهنگ خودى را، با رهبران آسمانى خويش پيوند داد. او همچنين با ترجمه
"غايةالقصوى " جوانان مؤمن را با درس احكام و دستورات شرعى مأنوس نمود،
بالأخره محدث قمى مانند: ستارهاى تابناك در عصرى تاريك درخشيد، عصرى كه رژيم ضد
خدائى رضاخان بر ملت ايران حاكم بود و تاريكى ستم و بى دينى و مبارزه با ارزشهاى
الهى همه جا را فرا گرفته بود و ملت مسلمان ايران در گرداب فساد و بدبختى غوطه ور
شده بودند، در حالى كه مبارزه با روحانيت و حوزههاى علميه، ضديد با حجاب و عمامه
و روضه خوانى به عنوان يك ارزش ملى تلقى مىشد او كشتى نجات، از گداب هلاكت و فساد
را به ملت مسلمان عرضه كرد يعنى با تدوين كتاب ارزشمند "سفينة النجاة "،
مسلمانان گرفتار دربند فرهنگ بى دينى و بى بند و بارى را به ساحل نجات رهنمون شد
آنان را با احاديث نورانى اهل بيت عليه السلام پيوند داد و به درياى نور متصل كرد
و در يك كلام حاج شيخ عباس با تأليف كتابهاى متعدد در موضوعات مورد نياز جامعه آن
روز، توانست در مقابل هجوم فرهنگى دشمنان اسلام به ارزشهاى الهى و اسلامى، سدى
پولادين بسازد و به جوانان و نسل جديد تفكرات و انديشههاى ائمه اطهار عليه السلام
سيراب نمايد و آنان را در برابر دين ستيزان، بيمه كند.
او علاوه بر اينكه در سنگر قلم از كيان تشيع سرسختانه دفع مىكرد و در اين
مسير لحظهاى آرامش نداشت مجالس درس و سخنرانى هايش نيز هدايت آفرين بود. وى با
مسافرت هايش به شهرهاى قم و تهران و مشهد به سخنرانى و موعظه مىپرداخت و در فراز
منبر منكرات روز افزون جامعه را به مردم گوش زد مىكرد.
در همان زمانى كه مقدسات اسلام مورد هجمه دشمنان قسم خورده اسلام قرار گرفته
بود، آيت الله العظمى حاج شيخ عبدالكريم حائرى، كانون انديشه شيعه را، با تأسيس
حوزه علميه قم، بنيان نهاد و براى پربار نمودن بنيه فكرى طلاب حوزه علميه، علما و
بزرگان دينى را به آنها دعوت كرد. يكى از كسانى كه به وجود او بيش از همه نياز
داشت و به عنوان بازوى توانمند او محسوب مىشد حاج شيخ عباس قمى بود. وقتى از وى
دعوت شد مرحم محدث با تمام عشق و علاقه به جواز ملكوتى امام رضا عليه السلام به
دعوت آن بزرگوار لبيك گفته و در خلال اقامه در مشهد به عنوان همكار و همفكر مرحوم
حائرى را همراهى كرد سفرهاى محدث قمى در آن دوران به قم، بسيارى ار طلاب را از شهرهاى
ديگر مخصوصا شهرهاى مقدس مشهد و نجف به سوى قم روانه كرد (2).
شيخ آقا بزرگ تهرانى مىفرمايد: هنگامى كه حاج شيخ عبدالكريم حائرى مؤسس حوزه
علميه وارد قم شد و علماى قم از حاج شيخ عبدالكريم درخواست كردند در آن شهر اقامت
كند و سر و سامانى به حوزه علميه و آن مركز دينى بدهد، حاج شيخ عباس يكى از
معاونان و ياوران او بود با اينكه آن موقع در مشهد زندگى مىكرد سهم زيادى در اين
كار داشت و يكى از بزرگترين مروجين حاج شيخ عبدالكريم به شمار مىرفت و با دست و
زبا ن او را تأئيد مىكرد (3).
آثار و تأليفات
كوكب فروزان آسمان تشيع، افزون پر تلاشهاى گسترده و تبليغات دامنه دار سفرهاى
بسيار براى ترويج و تبليغ در نشر معارف اهل بيت عليهم السلام، در عرصه كتاب نويسى
و تأليف مانند ستارهاى مىدرخشد. در سن چهل سالگى در حدود هفتاد جلد كتاب در
موضوعات مختلف علمى و ادبى و تاريخى و مذهبى، تأليف و ترجمه كرد و به دانش دوستان
و شيفتگان علم و فرهنگ و عاشقان اهل بيت عليهم السلام عرضه داشت. ما در اين نوشتار
محدود به برخى از آنان اشاره مىكنيم و علاقهمندان را به كتابهاى مفصل ارجاع
مىدهيم. 1 - "سفينة البحار " كه به منزله فهرست و مختصر "بحار
الانوار " است و به صورت حرف تهجى ترتيب يافته است. 2 - "منتهى الامال
" 3 - مفاتيح الجنان " كه بعد از قرآن شريف بيشترين تيراژ كتابهاى چاپى
دنياى شيعه را تشكيل مىدهد 4 - "الانوار البهيه " 5 - "تتمه
المنتهى " 6 - "منازل الاخرة " 7 - "الفوائد الرضويه " 8
- "تحفةالاحباب " 9 - "الكنى و الالقاب " 10 - "غاية
القصوى " 11 - "نزهة النواظر " 12 - "چهل حديث " 13 -
"الفوائد الرجبيبه " 14 - "بيت الاحزان و... (4)
و ساير كتابهاى آن بزرگوار كه به بعضى از آنان قبلا اشاره شد، ناگفته نماند
تعدادى از كتابهاى ايشان به زبانهاى مختلف ترجمه شده است. علامه حاج آقا بزرگ
تهرانى يار صميم وى مىنويسد: او داراى آثار باارزشى است كه همگى دلالت بر مقام
شامخ علمى و اطلاعات وسع ايشان دارد از كتابخانه محدث نورى استفاده فراوان
برد.زيرا محتوى تعداد زيادى ازذخائرونقاش بودكه بيشتر آن را كتب خطى تشكيل مىداد
(5).
ميراث جاودان
امروز ميليونها زن و مرد با ايمان كتاب شريف "مفاتيح الجنان " را
مىشناسند، اين اثر جاويدان زين بخش هر محفل و مجلس مذهبى و روحانى است. در هر
فرصتى انسانهاى خداجو "مفاتيح " بدست، دست تضرع به درگاه حضرت حق
برداشته و با دعاها، مناجاتها و تعقيبات و زيارتهاى مفاتيح با معبود خويش به راز
و نياز مىپردازند. راستى اين چه عزت و عظمتى است كه مفاتيح در كنار قرآن و صحيفه
سجاديه قرار مىگيرد و اين چه سرى دارد كه پديد آورنده بزرگترين انقلاب عصر ما
حضرت امام خمينى (قدس سره) از تبعيدگاه تركيه به فرزندش مىنويسد:
"... كتاب مفاتيح، صحيفه سجاديه و... هم بفرستيد (6) "
و همين امام خمينى در جواب كسانى كه مىگفتند:
"اسلام فردا ديگر اسلام مفاتيح نيست اسلام قرآ ناست (7 و ما نياز به دعا
و مفاتيح نداريم. "
مىفرمود: "همين مفاتيح الجنان همين كتابهاى ادعيه هستند اينها كمك
انسانست در اينكه انسان را آدم كند. "
و در جاى ديگر مىفرمايد:
"آنهائى كه ادعيه را مىخواهد كنار بگذراند و به اسم اين كه ما قرآن
مىخوانيم نه دعا، آنها قرآن را هم نمىتوانند به صحنه بياورند... اگر قرآن هم
مىخوانيد قرآن دارد از دعا تعريف مىكند مردم را ودار به دعا كنيد كه اعتنا به
شما نداشتيم اگر دعا نمىكرديد (8). " (9)
حضرت آيةالله العظمى مرعشى نجفى در رابطه با مفاتيح مىفرمايد:
"مفاتيح بهترين كتابى است كه در باب دعاها و زيارتها و آداب و سنن و
مناجات نوشته شده است... مؤلفش آن را از مدارك معتبر و اسناد مورد اعتماد گرد
آورده است، به جانم سوگند كه همانا آن اثر جاويدى است كه در معابد و مشاهد مشرفه
مورد استفاده همگان قرار مىگيرد چه مجموعه گرانبها و شريفى؟! چه كتاب ارزشمند و
منظم و آراستهاى! عاشقان خدا به آن توجه دارند و كمنتر جائى است از خانهها و
مساجد و مشاهد شيعيان كه در آن نسخهاى از مفاتيح يافت نشود. "
شاگردان
محدث قمى از مشايخ و اساتيد بسيارى از علام و مراجع مىباشد به طورى كه در 50
سال اخير اكثر فقهاى شيعه از آن مرحوم اجازه روايت دريافت كردهاند كه از جمله
انها مىتوان از حضرت امام خمينى (قدس سره) آيةالله ميلانى، آيةالله العظمى سيد
شهاب الدين مرعشى نجفى و آيتالله سيد مرتضى مرعشى نجفى ياد نمود. محدث قمى در
اجازه روايتى كه در سال 1350 ق به آيت الله العظمى مرعشى داده است وى را با القاب
و عناوين زيبائى مورد خطاب قرار داده است (10).
رحلت شيخ عباس قمي
شيخ عباس قمي غروب روز 22 ذي الحجه سال 1359 ه. ق، حالش منقلب گرديد و پي در
پي نام ائمه اطهار عليهالسلام را بر زبان جاري ميساخت. آن شب به علت كسالت
فراوان نمازهايش را نشسته خواند و نيمه شب دعوت حق را لبيك گفت و در سن شصت و پنج
سالگي به لقاءاللّه پيوست. مرحوم آيتاللّه سيدابوالحسن اصفهاني بر جنازه مطهرش
نماز خواند و بعد از تشييعي باشكوه، توسط بزرگان و مراجع و عموم مردم، در صحن مطهر
حضرت اميرالمؤمنين عليهالسلام ، كنار مرقد استادش محدث نوري، به خاك سپرده شد
1 - علماء شيعتنا مرابطون فى الثغر الذى يلى ابليس و عفاريته... احتجاج طبرسى.
چاپ بيروت .17 / 1
2 - حديث اخلاص، ص 58.
3 - طبقات اعلام الشسيعه، جزء اول - قسم سوم ص 998.
4 - فوائد الرضويه، 221 - 222.
5 - طبقات اعلام الشيعه جزء اول، قسم سوم ص 1000
6 - حوزه، .185 / 49
7 - با مخاطبهاى آشنا، ص 141، نوشته على شريعتى.
8 - اشاره به آيه: قل ما يبعبا بكم ربى لو لا دعاكم "، فرقان 77.
9 - تفسير سوره حمد، امام خمينى، 80 - 82.
10 - شهاب شريعت 108 - 178 - 186 و نور علم دوره 2، ش 2.
پايگاه حوزه نت
مؤسسه مطالعات و پژوهش هاي سياسي
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8710010608
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
سند منتشرنشده از تهدید نویسنده مفاتیح بهدلیل بدگویی
از امریکاييها
گروه تاریخ- حاج شیخ عباس قمی معروف به محدث قمی
صاحب کتاب سفینة البحار و مفاتیح الجنان و دهها کتاب دیگر،
مورخ، محدث، منبریِ فاضل و زاهد و عالمی اخلاقی است که در دوره
معاصر می زیسته است. وي در سال 1319 شمسی مرحوم شده است و سال
جاری هفتادمین سالگرد رحلت وی است.
اگرچه غالبا مرحوم محدث قمی بهواسطه آثار علمی و حدیثی
شناخته می شود ولی او، جنبه سیاسی و اظهارنظرهای
قابل ملاحظه ای بهويژه در تقابل با کشورهای استعماری داشته
است، بهگونهای که در مواردی از سوی عوامل این کشورها
تهدید به ترور شده است.
در بازخوانی سندی از این عالم بزرگوار که مرحوم حجتالاسلام
و المسلمين علي دوانی در لابلای کتاب های خطی محدث قمی
یافته است(1) گروهی به نام کمیته مجازاتِ حزب دموکرات مشهد،
محدث قمي را به جرم بدگویی از امریکاییها در منبر
ماه رمضان تهدید به ترور کرده است. اما به علتی که خودِ محدث قمی
در ذیل سند آورده، کمیته مجازات موفق به ترور وي در موعد مقرر در روز
دوشنبه نمی شود.
یادداشت کمیته مجازات:
آقای آقا شیخ عباس قمی! [...]! شنیدم که در منبر از
آمریکايیها حرف بد می زنید. اگر شنیده شد که دو
مرتبه از اینگونه مزخرفات بگويید و تکذیب نکنید، همین
دوشنبه به ضرب گلوله شکمت را مثل شکم [...] پاره و پردود خواهیم کرد. کمیته
مجازات حزب دموکرات مشهد.
یادداشت محدث قمی در ذیل:
در چند سال قبل در ماه رمضان احقر منبر می رفتم. در اواخر ماه این
کاغذ را برای من فرستادند، و آن روزِ دوشنبه که موعد بود، روز یک شنبه
آن، من به دیدن حاجی ها رفتم [...] (2) تومان دفعتاَ برای من رسید
از حاجی ها، همان وقت من هم به حج مشرّف شدم و دموکرات هم از بین رفت.
1- مفاخر الاسلام، ج 11، بخش اول (شرح احوال حاج شیخ عباس قمی) ،
ص 351.
2- یک کلمه خوانده نشد.
http://www.rajanews.com/detail.asp?id=68910
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
زندگینامه
شیخ عباس قمی
شیخ عباس قمی معروف به محدث قمی از محدثان شیعی پرکار قرن چهاردهم
هجری است . وی در سال ۱۲۹۴ ه.ق (۱۲۵۴ ه.ش) در قم متولد شد. در سن بیست و دو سالگی به نجف رفت
و شش سال آنجا ماند. پس از آن دوباره به ایران برگشت و تا آخر عمر،
یعنی تا شصت و پنج سالگی در قم درس خواند و
درس داد. پدرش محمدرضا، کاسبی متدین و آگاه به احکام
دین مبین اسلام بود چنانکه مردم برای آگاهی از فروع فقهی
و وظایف مذهبی خویش به ایشان رجوع می
کردند .
شیخ عباس قمي پس از
فراگیری بخشی از علوم دینی
مقدمات و سطح در نزد علمای عصر خویش، در حوزه علمیه قم سرانجام
در سال
۱۳۱۶ ه.ق برای تکمیل تحصیلات در سطوح عالی فقه و
اصول به حوزه علمیه نجف رهسپار شد و چون در علوم
نقلی بویژه حدیث استعداد درخشانی داشت از فقیه و محدثبزرگ آن عصر حسین بن محمدتقی طبرسی معروف به
محدث نوری بیشتر کسب فیض کرد. وي در سال
۱۳۱۸ ه.ق به سوی خانه خدا و زیارت مشاهد مشرفه بار سفر بست و سپس به سوی وطن خویش قم مراجعت کرد، اما پس از دیدار
با والدین و خویشان دوباره رهسپار نجف اشرف و
مجلس محدث نوری شد. محدث نوری در سال ۱۳۲۰ ه.ق درگذشت. محدث قمي نیز پس از درگذشت
استادش، حدود ۲ سال در شهر نجف ماندگار شد و از خرمن معارف دینی
خوشهها چید.
شیخ عباس قمي پس از
فراگیری بخشی از علوم دینی
مقدمات و سطح در نزد علمای عصر خویش، در حوزه علمیه قم سرانجام
در سال
۱۳۱۶ ه.ق برای تکمیل تحصیلات در سطوح عالی فقه و
اصول به حوزه علمیه نجف رهسپار شد و چون در علوم
نقلی بویژه حدیث استعداد درخشانی داشت از فقیه و محدثبزرگ آن عصر حسین بن محمدتقی طبرسی معروف به
محدث نوری بیشتر کسب فیض کرد. وي در سال
۱۳۱۸ ه.ق به سوی خانه خدا و زیارت مشاهد مشرفه بار سفر بست و سپس به سوی وطن خویش قم مراجعت کرد، اما پس از دیدار
با والدین و خویشان دوباره رهسپار نجف اشرف و
مجلس محدث نوری شد. محدث نوری در سال ۱۳۲۰ ه.ق درگذشت. محدث قمي نیز پس از درگذشت
استادش، حدود ۲ سال در شهر نجف ماندگار شد و از خرمن معارف دینی
خوشهها چید.
محدث قمی (شیخ
عباس قمی) جانب مشروعهطلبان را گرفت و با انقلاب مشروطه
میانه ای نداشت. در مورد شیخ فضلالله نوری
گفته است: خاتمه كار شيخ به شهادت گذشت. در ۱۳ ماه حرام از سال ۱۳۲۷ او رابه دار آويخته و به قتل رساندند. سال رحلتش به حروف ابجد مطابق با «الشهيد فضل الله » است. در غم فقدانش، قلوب مؤمنين را اندوهي بزرگ فراگرفت. لكن قتل شخصيتي كه در حال دفاع از حريم دين، اطاعت
پروردگار،
و پيمودن راه ستم ناپذيران ظلم ستيز و بلند همّتان تعالي
جو و وارسته، به شهادت رسد اندوهي ندارد، بلكه بايستي از
مرگ آن كس متأسّف بود كه بصيرتش در زندگي كم، و نامش نيز پس
از مرگ فراموش مي شود! (منبع: فوائدالرضويه، حاج شيخ عباس قمي، ۳۵۱)
در سال ۱۳۴۰ ه.ق (۱۳۰۰ ه.ش) یعنی یک سال پس از تصرف
تهران توسط رضاخان پهلوی، مرحوم شیخ عباس قمی به دعوت آیه الله شیخ عبدالکریم حایری یزدی –
که به خواهش علمای عصر خویش برای تجدید مرکزیت حوزه علمیه قم، در این شهر ماندگار شده بود –
برای تدریس به حوزه علمیه کهن قم
فراخوانده شد و در همین ایام یعنی سال ۱۳۴۴ ه.ق، مهمترین کتاب حدیثی ایشان
یعنی سفینه البحار و مدینه الحکم و الاثار – که فهرست موضوعی تفصیلی برای احادیث کتاب عظیم
و بیش از صد جلدی بحار الانوار تالیف علامه مجلسی
است – پس از سالها تلاش شبانه روزی مولف در دسترس علاقمندان قرار گرفت و به این ترتیب می توان گفت او به کتاب عظیم
بحار الانوار حیات مجدد بخشید و مبلغان را در دفاع از
اسلام به سلاحی کاری مجهز نمود. شيخ عباس قمي در این
کتاب علاوه بر فهرست احادیث و آیات قرآن، گاه به بیان مطالب مهم و تحقیقات ژرفی نیز اهتمام ورزیده و
علاوه بر این شرح حال مختصری از مشاهیر
و بزرگان علمای شیعه و سنی و حتی برخی از شعرا و ادیبان
را نیز
ضمیمه کرده است. اما البته مزیت اساسی
این کتاب آن است که مولف، همه آداب ظاهری و
باطنی نقل حدیث را از قبیل پاکیزیگی ظاهر و
باطن و خلوص نیت و پرهیز از اغراض مادی رعایت
نموده است.
نمونه ای از دستخط شیخ
عباس قمی
او زندگياش را وقف اسلام
كرد؛ تا آن جا كه روزانه افزون از 17 ساعت مطالعه ميكرد
و مينوشت وي حماسهاي در عرصهي احياي انديشة شيعي آفريد.
وي با رجوع به منابع و مأخذ معتبر اسلامي كه در صلاحيت و
توانمندي علمي و عملي او بود، به تدوين تاريخ اسلام با نام «منتهيالآمال» همت گماشت
كه يك دوره تاريخ تحليلي و مستند است. ديگر كتاب ارزنده وي
«پيرامون نهضت امام حسين (ع) و وقايع كربلا» نام دارد.
شيخ عباس قمي در دوراني كه
معنويت و حقيقت دين مورد هجوم بود به تدوين، تنظيم و
ارايه كتاب دعايي با نام
«مفاتيحالجنان» شامل يكدوره اعمال واجب و مستحب در طول
سال، همت گماشت. پس از رسالات سيد بن طاوس و .. علامه مجلسي،
كاري بدين عظمت و كامل در عالم شيعه نبود. اين كتاب در
تمام خانهها و اماكن مقدسه به عنوان رسالهاي در باب «سير و
سلوك» علمي و عملي براي مشتاقان عرفان عملي در آمد كه هر روز بر اهميت و ضرورت آن افزوده ميشود.
شيخ عباس قمي 8 جلد كتاب با
عنوان “مستدرك بحارالانوار ” براي متخصصان حديث تدوين كرد كه در حوزههاي
علميه
دستمايهاي براي عالمان ديني است. از ديگر آثار شيخ عباس
قمي ميتوان به تخليص “معراجالسعاده ” اثر ملا احمد
نراقي، تدوين يكصد كلام از سخنان امام علي (ع)، نگارش
“منازل الآخرت ” به عنوان توشهي راهيان ابديت و شناخت منازل موت،
قبر، سئوال و جواب و عالم برزخ، اشاره كرد.
آنچه در اعمال شيخ مهم است اين
است كه وي
بدون آن كه وارد جدال مكتبي، درگيري و يا رويارويي با
مهاجمان و معاندان ديني شود، با تبيين و تدوين معارف
اسلامي، سدي، محكم در برابر سيل بنيان كن بيديني در ذيل
عناوين مختلف شد. شايد بتوان سه مشخصه براي شيخ عباس قمي بر شمرد:
1ـ
عارف و اهل معرفت؛
2ـ زاهد و بدور از مقام، شهرت و ثروت؛
3ـ عالم و عامل، محقق و پژوهشگر و در نهايت مترجم و مؤلف
.
مرحوم حاج شيخ عباس قمي پس از
ورود به
حوزه علميه نجف، در حلقه اساتيد و بزرگان آن دوره شركت
جست. اما علاقه وي به علم حديث باعث شد كه به محدث عالي
مقام و علامه بزرگوار محضر پر فيض آن عالم رباني را
برگزيند. شيخ عباس قمي، معروف به محدث قمي، تحت تأثير ملكات فاضله و صفات
برجسته و علم سرشار استادش حاجي نوري، و نيز شايستگي ذاتي و آمادگي بالاي
خود، به مقامات چشمگيري از علم و عمل رسيد. شيخ به مدت چهار سال از محضر
اين استاد عالي قدر بهره گرفت.
اخلاص شیخ
عباس قمی :
در يكي از ماههاي رمضان با
چند تن از
رفقاء از ايشان (محدث قمي) خواهش كرديم كه در مسجد
گوهرشاد اقامهي جماعت را بر معتقدان و علاقهمندان، منت نهد،
با اصرار و ابرام اين خواهش پذيرفته شد و چند روز نماز ظهر و
عصر در يكي از شبستانهاي آنجا اقامه شد و بر جمعيت اين
جماعت روز به روز ميافزود هنوز به ده نرسيده بود، كه اشخاص زيادي، اطلاع
يافتند و جمعيت فوق العاده شد؛ يك روز پس از اتمام نماز ظهر به من كه نزديك
ايشان بودم، گفتند: من امروز نميتوانم نماز عصر بخوانم رفتند و ديگر
آن سال را براي نماز جماعت نيامدند در موقع ملاقات و استفسار از علت ترك
نماز جماعت گفتند: حقيقت اين است كه در ركوعِ ركعت چهارم، متوجه شدم كه صداي اقتداكنندگان كه پُشت سر من ميگويند «يا الله يا الله ان الله مع الصابرين» از محلي بسيار دور به گوش ميرسيد، اين توجه كه مرا
به زيادتي جمعيت متوجه كرد، در من شادي و فرحي توليد كرد و خلاصه خوشم آمد
كه جمعيت اين اندازه زياد است، بنابراين من براي امامت، اهليت ندارم. (
فوائد
الرضويّه، ج1، مقدمه محمود شهابي )
مرحوم حاج شيخ عباس قمي با آن
اخلاص و
صفاي باطن، بياني شيوا و نافذ داشت؛ به طوري كه اثر
صحبتهاي ايشان در رفتار و كردار شنوندگان كاملاً مشهود
بود. يكي از اساتيد دانشگاه در زمينه تأثير كلام حاج
شيخ مينويسد: “مرحوم حاج شيخ عباس قمي، بيمبالغه، خود چنان بود كه
براي ديگران ميخواست و چنان عمل ميكرد كه به ديگران تعليم ميداد سخنان و
مواعظ او چون از دل خارج ميشد و با عمل توأم بود، لاجرم بر دل مينشست و
شنونده را به عمل وا ميداشت. هر كس او را با آن حال صفا و خلوص ميديد،
عالم بود يا جاهل، عارف بود يا عامي، بازاري بود يا اداري، فقير بود يا
غني، وقتي سخنان سر تا پا حقيقت را از او ميشنيد، بياختيار انقلابي در حال
وي پديد آمد و تحت تأثير بيانات صادقانه و نصايح مشفقانه او واقع ميشد و
به فكر اصلاح حال خويش ميافتاد. “
در اواخر عمر شريف حاج شيخ
عباس قمي، شخصي از همدان، در نجف اشرف، به حضور وي مشرف
شد و پس از بهره گرفتن از وجود حاج شيخ عباس و نصايح او،
در هنگام رفتن، مبلغي را به ايشان تقديم نمود، ولي حاج شيخ
عباس قمي علي رغم اصرار زياد، پول را نپذيرفت. پس از رفتن آن شخص، فرزند حاج
شيخ عباس قمي گفت: “پدر! چرا نپذيرفتي “؟ و جواب شنيد: “گردنم نازك و بدنم ضعيف
است، طاقت جواب خدا را در قيامت ندارم “. سپس سخنان
اميرالمؤمنان علي عليهالسلام در شب نوزدهم رمضان را بيان نمود كه آن حضرت خطاب به دخترش امكلثوم فرمود: “دخترم! براي من در يك طبق دو خورش حاضر كردي؟… دخترم! هر كس خوراك و پوشاك او در دنيا نيكوتر باشد، معطل
شدن او در روز قيامت نزد خدا بيشتر خواهد بود. دخترم! در حلال دنيا حساب
است و
در حرام آن عذاب. “سپس حاج شيخ عباس قمي سخت گريست و اهل
خانه را موعظه كرد.
مرحوم حاج شيخ عبدالكريم
حائري وقتي كه حوزه علميه قم را تأسيس نمود و به آن
رونق بخشيد. براي پربار نمودن بنيه علمي و فكري طلاب، از علما
و بزرگان ديني دعوت به همكاري نمود. يكي از كساني كه بيش
از همه به وجود او نياز داشت و به عنوان بازوي توانمند او محسوب ميشد،
حاج شيخ عباس قمي بود. شيخ آقا بزرگ تهراني در اين باره ميفرمايد:
“هنگامي كه حاج شيخ عبدالكريم حائري، مؤسس حوزه علميه، وارد قم شد و علماي قم از ايشان در خواست كردند در آن شهر اقامت كند و
سروساماني به
حوزه و آن مركز ديني بدهد. حاج شيخ عباس يكي از معاونان و
ياوران او بود. با اينكه آن موقع در مشهد زندگي ميكرد، سهم زيادي در اين كار داشت و
يكي از بزرگترين مروجان حاج شيخ عبدالكريم به شمار ميرفت و با دست و زبان
او را تأييد ميكرد. “
شيخ عباس
قمي در نگاه آيتاللّه مرعشي نجفي
مرحوم آيتاللّه مرعشي نجفي،
در مورد شخصيت حاج شيخ عباس قمي و كتاب مفاتيح الجنان
مينويسد: علامه نقّاد، نويسنده كتابهاي فراوان، عالم بلند مرتبه، راهنماي
دانا در دانش حديث، مرحوم مَبرور، حاج شيخ عباس قمي، فرزند محمدرضا قمي،
از بزرگانِ اساتيد ما، در فن روايت ميباشد. مفاتيح او را بهترين كتابي
يافتم كه در باب ادعيه و زيارات و آداب و سنن و مناجات نوشته شده است.
حضرت
آيةالله العظمى مرعشى نجفى در رابطه با مفاتيح مىفرمايد:
“مفاتيح بهترين كتابى است كه در باب
دعاها و زيارتها و آداب و سنن و مناجات نوشته شده است…
مؤلفش آن را از مدارك معتبر و اسناد مورد اعتماد گرد آورده است، به جانم
سوگند كه همانا آن اثر جاويدى است كه در معابد و مشاهد مشرفه مورد استفاده
همگان قرار مىگيرد چه مجموعه گرانبها و شريفى؟! چه كتاب ارزشمند و منظم
و آراستهاى! عاشقان خدا به آن توجه دارند و كمنتر جائى است از خانهها و
مساجد و مشاهد شيعيان كه در آن نسخهاى از مفاتيح يافت نشود. “
محدث قمى از مشايخ و اساتيد
بسيارى از
علام و مراجع مىباشد به طورى كه در 50 سال اخير اكثر
فقهاى شيعه از آن مرحوم اجازه روايت دريافت كردهاند كه از
جمله انها مىتوان از حضرت امام خمينى (قدس سره) آيةالله
ميلانى، آيةالله العظمى سيد شهاب الدين مرعشى نجفى و آيتالله سيد
مرتضى مرعشى نجفى ياد نمود. محدث قمى در اجازه روايتى كه در سال 1350 ق
به آيت الله العظمى مرعشى داده است وى را با القاب و عناوين زيبائى مورد
خطاب قرار داده است
.
در اینجا سندی را
بازخوانی می کنیم که مرحوم آقای
دوانی در لابه لای کتاب های خطی محدث قمی یافته
است. در این سند کمیته مجازاتِ حزب دموکرات مشهد ایشان
را به جرم بدگویی از امریکایی ها تهدید به ترور کرده است. اما به علتی که خودِ محدث قمی
در ذیل سند آورده کمیته مجازات موفق به ترور ایشان
نمی شود. یادداشت کمیته مجازات: آقای آقا شیخ عباس قمی! پدر
سوخته! شنیدم که در منبر از آمریکائی ها حرف بد می زنید. اگر شنیده شد که دو مرتبه ازین گونه مزخرفات
بگوئید و تکذیب نکنید همین
دوشنبه به ضرب گلوله شکمت را مثل شکم سگ پاره و پردود خواهیم کرد. کمیته
مجازات جزب دموکرات مشهد.
یادداشت
محدث قمی در ذیل:
در چند سال قبل در ماه رمضان
احقر منبر می رفتم. در اواخر ماه این کاغذ را برای من
فرستادند، و آن روزِ دوشنبه که موعد بود، روز یک شنبه آن، من به دیدن حاجی ها رفتم تومان دفعةً برای من رسید
از حاجی ها، همان وقت من هم به حج مشرّف شدم و
دموکرات هم از بین رفت.
سند یادداشت کمیته
مجازات
داستان عجیب
شیخ عباس قمی و پدرش :
مرحوم شیخ عباس قمى نویسنده
کتاب مفاتیح الجنان در خاطرات خود برای پسرش
آورده است كه: وقتى كتاب منازل الاخرة را نوشته و به چاپ
رساندم، در قم شخصى بود به نام «عبدالرزاق مسأله گو» كه همیشه
قبل از ظهر در صحن مطهر حضرت معصومه احکام شرعی را برای مردم مى گفت. مرحوم
پدرم «كربلائى محمد رضا» از علاقه مندان منبر شیخ عبدالرزاق بود به حدى كه هر روز در مجلس او حاضر مى شد و شیخ هم بعد از مسأله
گفتن، كتاب
منازل الاخرٍة مرا مى گشود و از آن براى شنوندگان و
حاضران از روایات و احادیث آن مى خواند. روزى پدرم به
خانه آمد و مرا صدا زد و گفت شیخ عباس! كاش مثل عبدالرزاقِ مسئله
گو مى شدى و مى توانستى منبر بروى و از این كتاب كه او براى ما
مى خواند، تو هم مى خواندى.
چند بار خواستم بگویم
پدرجان! این كتاب از آثار و تألیفات من است اما هر بار خوددارى كردم و چیزى نگفتم و فقط عرض كردم دعا بفرمائید
خداوند توفیقى مرحمت نماید.
آثار شیخ
عباس قمی :
از محدث قمی کتابهای بسیاری – که در مجموع به ۶۳ جلد میرسد – در رشتههای رجال، اخلاق، فقه، کلام، لغت،
ادعیه و تاریخ و به ویژه حدیث
باقی مانده است که برخی از آنها عبارتند از:
1.منتهی
الآمال، درباره تاریخ چهارده معصوم نگاشته شده است.
2.نفس المهموم، درباره وقایع کربلا
3.الانوار البهیه، درباره تاریخ چهارده معصوم
نگاشته شده است.
4.تتمهة المنتهی، در تاریخ خلفای راشدین،
اموی و برخی از خلفای عباس
5.تحفةالاحباب، در علم رجال.
6.شرح الوجیزه، درعلم حدیث.
7.الکنی و الاقاب، که زندگینامه بسیاری
از علمای شیعه و سنی و برخی شاعران، ادیبان، عارفان
و امیران است.
8.مفاتیح الجنان، مجموعهای از ادعیهٔ
منتخب چهارده معصوم.(مشهورترین کتاب وی نیز میباشد)
9.ترجمه مصباح المتهجد، مجموعهای از ادعیهٔ
منتخب چهارده معصوم.
10.سبیل الرشاد، در عقاید شیعه به ویژه
مبدأ و معاد.
11.ذخیرة الابرار، که تلخیص کتاب انیس
التجار، تألیف مولی مهدی نراقی و در موضوع فقه است.
شيخ عباس قمي غروب روز 22 ذي
الحجه سال 1359 ه. ق، حالش منقلب گرديد و پي در پي نام ائمه اطهار عليهالسلام را بر زبان جاري ميساخت. آن شب به علت كسالت فراوان نمازهايش را نشسته خواند
و نيمه شب دعوت حق را لبيك گفت و در سن شصت و پنج سالگي به لقاءاللّه
پيوست. مرحوم آيتاللّه سيدابوالحسن اصفهاني بر جنازه مطهرش نماز خواند و بعد
از تشييعي باشكوه، توسط بزرگان و مراجع و عموم مردم، در صحن مطهر حضرت اميرالمؤمنين عليهالسلام ، كنار مرقد استادش محدث نوري، به خاك سپرده
شد .
منابع
:
علماء شيعتنا مرابطون فى الثغر الذى يلى ابليس و عفاريته…
احتجاج طبرسى. چاپ بيروت .17 / 1
1 – علماء شيعتنا مرابطون فى الثغر الذى يلى ابليس و
عفاريته… احتجاج طبرسى. چاپ بيروت .17 / 1
2 – حديث اخلاص، ص 58.
3 – طبقات اعلام الشسيعه، جزء اول – قسم سوم ص 998.
4 – فوائد الرضويه، 221 – 222.
5 – طبقات اعلام الشيعه جزء اول، قسم سوم ص 1000
6 – حوزه، .185 / 49
7 – با مخاطبهاى آشنا، ص 141، نوشته على شريعتى.
8 – اشاره به آيه: قل ما يبعبا بكم ربى لو لا دعاكم “،
فرقان 77.
9 – تفسير سوره حمد، امام خمينى، 80 – 82.
10 – شهاب شريعت 108 – 178 – 186 و نور علم دوره 2، ش 2.
11- مفاخر الاسلام، ج 11، بخش اول (شرح احوال حاج شیخ عباس قمی)
، ص 351.
12 – مقدمه کتاب الکنی و الالقاب، به قلم محمد هادی
امینی ج ۱ تهران کتبه الصدر ۱۳۶۸در این کتاب منابع
متعدد که به
زندگینامه ایشان اشاره دارند آمده است.
13 – دیدار با ابرار، شماره ۲۷ محد ۹قمی حدیث
اخلاص، تالیف خلیل عبدا…زاده معاونت پژوهشی
سازمان تبلیغات اسلامی ۱۳۷۲
14 – فوائدالرضويه، حاج شيخ عباس قمي.
اختصاصی سایت رهبران شیعه
http://www.shia-leaders.com/?p=4596
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
اشنایی با فرزانگان
مرحوم حاج شیخ عباس قمی، معروف به محدث قمی
مرحوم حاج شیخ عباس قمی، معروف به محدث قمی، در سال 1294 ه.
ق، در شهر مقدس قم، متولد شد. پدر وی مرحوم کربلایی محمد رضا، یکی
از علاقه مندان و شیفتگان خاندان اهل بیت علیه السلام بود. وی
با این که مردی کاسب و مغازه دار بود. اهتمام زیادی به
درس خواندن فرزندش، آقا شیخ عباس، داشت و آرزویش این بود که روزی
فرزندش از مبلغان دین شود. مادر گرامی ایشان نیز، زنی
بسیار پرهیزکار و متدین بود و به نماز اول وقت پای بند
بود...
SHIA-NEWS شیعه نیوز :
ولادت شیخ عباس قمی
مرحوم حاج شیخ عباس قمی، معروف به محدث قمی، در سال 1294 ه.
ق، در شهر مقدس قم، متولد شد. پدر وی مرحوم کربلایی محمد رضا، یکی
از علاقه مندان و شیفتگان خاندان اهل بیت علیه السلام بود. وی
با این که مردی کاسب و مغازه دار بود. اهتمام زیادی به
درس خواندن فرزندش، آقا شیخ عباس، داشت و آرزویش این بود که روزی
فرزندش از مبلغان دین شود. مادر گرامی ایشان نیز، زنی
بسیار پرهیزکار و متدین بود و به نماز اول وقت پای بند
بود؛ به طوری که حتی اگر میهمان هم داشت، ابتدا نماز اول وقت را
به جا می آورد و سپس به میهمانان رسیدگی می نمود.
برکت وجود مادر
مادر گرامی حاج شیخ عباس قمی، در رعایت احکام و مسائل
اسلامی بسیار دقیق بود. از ایشان نقل شده است که «در مدت
دو سالی که عباس را شیر می دادم، حتی یک دفعه هم بی
طهارت به او شیر ندادم.»
مرحوم شیخ عباس قمی در تجلیل از آن مادر مؤمن و تقوا پیشه
می فرماید: «من هر موفقیتی که دارم از برکت مادرم است.»
تحصیل در حوزه علمیه قم
مرحوم حاج شیخ عباس قمی دوران کودکی و نوجوانی اش را
در زادگاهش، شهر مقدس قم گذراند. از همان دوران کودکی آثار نبوغ در چهره اش
نمایان بود. روح بلند و ذهن جستجوگرش وی را بر آن می داشت که از
هر چیزی آگاهی کسب کند. وی علوم رایج حوزه های
علمیه را نزد اساتید و بزرگانی چون آیت اللّه آقاشیخ
ابوالقاسم قمی، آیت اللّه حاج آقا احمد طباطبایی و آیت
اللّه ارباب قمی سپری نمود. برای کسب معرفت بیشتر و ادامه
تحصیل راهی نجف اشرف گشت تا روح عطشناک خود را سیراب گرداند.
بهره گیری از محضر حاج میرزا حسین نوری
مرحوم حاج شیخ عباس قمی پس از ورود به حوزه علمیه نجف، در
حلقه اساتید و بزرگان آن دوره شرکت جست. اما علاقه وی به علم حدیث
باعث شد که به محدث عالی مقام و علامه بزرگوار محضر پر فیض آن عالم
ربانی را برگزیند.
شیخ عباس قمی، معروف به محدث قمی، تحت تأثیر ملکات
فاضله و صفات برجسته و علم سرشار استادش حاجی نوری، و نیز شایستگی
ذاتی و آمادگی بالای خود، به مقامات چشمگیری از علم
و عمل رسید. شیخ به مدت چهار سال از محضر این استاد عالی
قدر بهره گرفت.
در فراق استاد
محدث نوری، در سال 1320 ه. ق، به رحمت ایزدی پیوست.
رحلت استاد شیخ عباس را در غمی جانکاه فرو برد و این شاگرد پاک
باخته را شدیدا تحت تأثیر قرار داد. او به جهت پیوند عاطفی
و قلبی فراوان که با استاد داشت، نتوانست در نجف به اقامت خود ادامه دهد. شیخ
عباس خود در این باره می فرماید: فوت ایشان برایم
چنان تلخ شد که هنوز مرارت آن را در کام خود احساس می نمایم».
هجرت به مشهد
هنگامی که مرحوم آیت اللّه حاج آقا حسین قمی از عتبات
عالیات به مشهد مقدس هجرت نمود، حاج شیخ عباس قمی، صاحب کتاب
مفاتیح الجنان نیز عازم زیارت ثامن الحجج گردید و در آنجا
به پیشنهاد آیت اللّه قمی، با دختر برادر ایشان ازدواج
نمود. ثمره این ازدواج چهار فرزند بود. محدث قمی در مدت اقامت خود، در
مشهد مقدس، از محضر علمایی بزرگ چون آیت اللّه حاج آقا قمی،
حاج شیخ حسن علی نخودکی اصفهانی، مرحوم آخوند ملاعباس
تربتی، آقا شیخ مرتضی عیدگاهی و آقا شیخ علی
اکبر نوقانی. کسب فیض نمود.
بیان شیوا و نافذ شیخ
مرحوم حاج شیخ عباس قمی با آن اخلاص و صفای باطن، بیانی
شیوا و نافذ داشت؛ به طوری که اثر صحبت های ایشان در
رفتار و کردار شنوندگان کاملاً مشهود بود. یکی از اساتید
دانشگاه در زمینه تأثیر کلام حاج شیخ می نویسد:
«مرحوم حاج شیخ عباس قمی، بی مبالغه، خود چنان بود که برای
دیگران می خواست و چنان عمل می کرد که به دیگران تعلیم
می داد سخنان و مواعظ او چون از دل خارج می شد و با عمل توأم بود،
لاجرم بر دل می نشست و شنونده را به عمل وا می داشت. هر کس او را با
آن حال صفا و خلوص می دید، عالم بود یا جاهل، عارف بود یا
عامی، بازاری بود یا اداری، فقیر بود یا غنی،
وقتی سخنان سر تا پا حقیقت را از او می شنید، بی
اختیار انقلابی در حال وی پدید آمد و تحت تأثیر بیانات
صادقانه و نصایح مشفقانه او واقع می شد و به فکر اصلاح حال خویش
می افتاد.»
رفتار علوی
در اواخر عمر شریف حاج شیخ عباس قمی، شخصی از همدان،
در نجف اشرف، به حضور وی مشرف شد و پس از بهره گرفتن از وجود حاج شیخ
عباس و نصایح او، در هنگام رفتن، مبلغی را به ایشان تقدیم
نمود، ولی حاج شیخ عباس قمی علی رغم اصرار زیاد،
پول را نپذیرفت. پس از رفتن آن شخص، فرزند حاج شیخ عباس قمی
گفت: «پدر! چرا نپذیرفتی»؟ و جواب شنید: «گردنم نازک و بدنم ضعیف
است، طاقت جواب خدا را در قیامت ندارم». سپس سخنان امیرالمؤمنان علی
علیه السلام در شب نوزدهم رمضان را بیان نمود که آن حضرت خطاب به
دخترش ام کلثوم فرمود: «دخترم! برای من در یک طبق دو خورش حاضر کردی؟...
دخترم! هر کس خوراک و پوشاک او در دنیا نیکوتر باشد، معطل شدن او در
روز قیامت نزد خدا بیشتر خواهد بود. دخترم! در حلال دنیا حساب
است و در حرام آن عذاب.» سپس حاج شیخ عباس قمی سخت گریست و اهل
خانه را موعظه کرد.
همکاری در تأسیس حوزه علمیه قم
مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری وقتی که حوزه علمیه
قم را تأسیس نمود و به آن رونق بخشید. برای پربار نمودن بنیه
علمی و فکری طلاب، از علما و بزرگان دینی دعوت به همکاری
نمود. یکی از کسانی که بیش از همه به وجود او نیاز
داشت و به عنوان بازوی توانمند او محسوب می شد، حاج شیخ عباس قمی
بود. شیخ آقا بزرگ تهرانی در این باره می فرماید:
«هنگامی که حاج شیخ عبدالکریم حائری، مؤسس حوزه علمیه،
وارد قم شد و علمای قم از ایشان در خواست کردند در آن شهر اقامت کند و
سروسامانی به حوزه و آن مرکز دینی بدهد. حاج شیخ عباس یکی
از معاونان و یاوران او بود. با اینکه آن موقع در مشهد زندگی می
کرد، سهم زیادی در این کار داشت و یکی از بزرگترین
مروجان حاج شیخ عبدالکریم به شمار می رفت و با دست و زبان او را
تأیید می کرد.»
همگام با زائرین حرم
یکی از مؤمنین نقل می کند: روزی در کربلا حاج شیخ
عباس قمی را دیدم که در صحن مقدس حضرت امام حسین علیه
السلام ایستاده بود و رفت و آمد جمعیت را به حرم مطهر نگاه می
کرد. رفتم و به آن مرحوم سلام کردم و احوالشان را پرسیدم. با تأثر فرمودند:
به واسطه تنگی نفس نمی توانم همراه جمعیت وارد حرم مطهر شوم. ایستاده
ام، شاید خلوت شود و بتوانم به حرم بروم. گفتم: حاج شیخ، غصه نخورید.
اگر شما نمی توانید با انبوه جمعیت وارد حرم شوید، این
ها که به حرم می روند، هر کدام «حاج شیخ عباس قمی» را در بغل
دارند». این سخن زیبا، اشاره ای بود بر عظمت کتاب گران قدر مفاتیح
الجنان شیخ عباس قمی که امروزه به همراه قرآن، زینت افزای
مساجد و خانه های مؤمنین است. روحش شاد و راهش پررهرو باد.
خلوص نیت، رمز جاودانگی
حاج شیخ عباس قمی، پس از گذشت سال ها از رحلتش، هنوز هم در محافل
معنوی حضور دارد و کمتر خانه ای می شود یافت که «مفاتیح
الجنان» ایشان در آن خانه نباشد. کتاب ایشان درکنار هر سجاده و در هر
قفسه و طاقچه ای، در کنار قرآن کریم جای دارد. این کتاب
مفتاح جنت است و هر زائری که وارد یکی از زیارتگاه ها،
محافل معنوی و یا مساجد می شود، این کتاب را به همراه
دارد. رمز این سعادت بزرگ را باید در خلوص نویسنده آن جستجو
کرد؛ چراکه مؤلف آن، گوهر گران مایه اخلاص را با ارادت خالصانه به اهل بیت
علیه السلام عجین کرده است و همین اخلاص و نیت پاک اوست
که اثر او را جاودانه کرده و زینت بخش مجالس و محافل معنوی و روحانی
نموده است.
شیخ عباس قمی در نگاه آیت اللّه مرعشی نجفی
مرحوم آیت اللّه مرعشی نجفی، در مورد شخصیت حاج شیخ
عباس قمی و کتاب مفاتیح الجنان می نویسد: علامه نقّاد، نویسنده
کتاب های فراوان، عالم بلند مرتبه، راهنمای دانا در دانش حدیث،
مرحوم مَبرور، حاج شیخ عباس قمی، فرزند محمدرضا قمی، از بزرگانِ
اساتید ما، در فن روایت می باشد. مفاتیح او را بهترین
کتابی یافتم که در باب ادعیه و زیارات و آداب و سنن و
مناجات نوشته شده است.
شیخ عباس قمی در نگاه بزرگ تهرانی
شیخ آقا بزرگ تهرانی، هم درس و هم حجره مرحوم حاج شیخ عباس
قمی، در مورد شخصیت ایشان می فرماید: رابطه من با شیخ
حاج عباس قمی محکم تر از دیگران بود؛ زیرا ما دو نفر اتاق در یکی
از مدارس نجف با هم زندگی می کردیم. حتی دو سال بعد از
فوت استادمان محدث نوری رحمه الله باهم بودیم و نزد سایر اساتید
درس می خواندیم. من همان موقع به خوبی او را شناختم. انسانی
کامل و دانشمندی فاضل، آراسته به اخلاقی ستودنی و صفاتی
پسندیده بود. مدت ها به هم نشینی او انس گرفتم و جانم با جان او
در آمیخت... او پیوسته سرگرم کار بود، عشقی شدید به نوشتن
و تألیف و بحث و تحقیق داشت. هیچ چیز او را از این
شوق و عشق منصرف نمی کرد و مانعی در این راه نمی شناخت.
رحلت شیخ عباس قمی
شیخ عباس قمی غروب روز 22 ذی الحجه سال 1359 ه. ق، حالش
منقلب گردید و پی در پی نام ائمه اطهار علیه السلام را بر
زبان جاری می ساخت. آن شب به علت کسالت فراوان نمازهایش را
نشسته خواند و نیمه شب دعوت حق را لبیک گفت و در سن شصت و پنج سالگی
به لقاءاللّه پیوست. مرحوم آیت اللّه سیدابوالحسن اصفهانی
بر جنازه مطهرش نماز خواند و بعد از تشییعی باشکوه، توسط بزرگان
و مراجع و عموم مردم، در صحن مطهر حضرت امیرالمؤمنین علیه
السلام ، کنار مرقد استادش محدث نوری، به خاک سپرده شد.
http://www.shia-news.com/fa/pages/?cid=21876
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
داستانهايي از شيخ عباس قمي به نقل از شيخ حسين انصاريان
حجتالاسلام والمسلمين حسين انصاريان نزديك به 10 سال در همسايگي فرزند «شيخ
عباس قمي» صاحب مفاتيحالجنان بوده و داستانهاي شگفتي را به نقل از وي از محدث
قمي نقل كرده است.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني رسالات به نقل از خبرنگار آيين و انديشه فارس،
حجتالاسلام والمسلمين شيخ حسين انصاريان ميگويد: مرحوم حاج شيخ عباس قمي داستانهاي
شگفتي در زندگي دارد، من قسمتي از اين حقايق را از فرزند بزرگوارش حاج ميرزا علي
آقا محدث - كه قريب به ده سال در همسايگي او بودم - شنيدم.
ميفرمود: پدر بزرگوارم در نجف اشرف بر اثر كثرت عباد و تأليف به مرض سختي
دچار شد، معالجات اطبا در او مؤثر نيفتاد، يك روز در حالي كه ناله ميكرد به مادرم
فرمود: همسر مهربانم مقداري آب در قوري با يك ظرف براي من بياور. قوري آب و ظرف را
كنارش گذاشت، گفت: مرا بلند كنيد، زير بغل او را گرفته در بستر نشانديم، گفت: پنجاه
سال است با اين انگشتان «قالالله» و «قالالصادق» و «قالالباقر» نوشتهام، آن
وقت انگلشتان خود را روي ظرف گرفت و از قوري به روي آن آب ريخت و آن آب را نوشيد،
پس از چند ساعت شفاي كامل يافت.
و نيز آن مرحوم ميگفت: پدرم مرحوم محدث قمي دچار چشمدرد سختي شد، اطباي عراق
از علاجش عاجز شدند، روزي به مادرم گفت: كتاب شريف «اصول كافي» را نزد من بياور!
مادر كتاب را به دست پدر داد. پدر گفت: اين كتاب منبع واقعيات الهيه و سراسر حكمت
و هدايت و نور است و شفاي هر درد، نويسنده آن مرحوم كليني از معتبرترين افراد
روزگار است، نميشود كتاب او بياثر باشد، كتاب را يكي دو بار به چشم خود كشيد،
يكي دو ساعت بعد از آن از درد چشم خلاص شد.
باز آن مرحوم نقل ميكرد: من بنا به توصيه پدرم اهل منبر و وعظ و خطابه شدم،
بنا شد در مجلسي در شهر قم 10 شب منبر بروم، اهل قم از منبرم هم به خاطر زيبايي و
شيوايي كلام و هم محض اين كه فرزند محدث قمي هستم، استقبال شاياني كردند.
شبي حديثي را مورد بحث قرار دادم. آقايي از علما به نام حاج شيخ مهدي پايينشهري،
از وسط مجلس فرياد زد: آقاي ميرزا علي محدث! اين حديث كجاست؟ گفتم: جاي آن را نميدانم
در چه كتابي است، من اين حديث را از زبان بزرگان دين شنيدهام، فرياد زد: ديگر از
شنيدهها روي منبر مگو، سعي كن احاديث را در متون اسلامي ببيني، سپس نقل كني.
عمل او به من بسيار سنگين امد، برايم خيلي تلخ بود، دنباله منبر را به دلسردي
و كسالت طي كرده و با تصميم بر اين كه از برنامهام دست بردارم به خانه آمدم. نيمه
شب در عالم رويا به محضر مبارك پدرم رسيدم، با تبسم و انبساط به من گفت: فرزندم از
تصميم كه گرفتهاي صرف نظر كن! زيرا تبليغ، عملي بسيار مهم و امري فوقالعاده و پر
ارزش است، اين كاري است كه برعهده انبياي الهي بوده است.
در ضمن، حديثي كه مورد اشكال آقاي شيخ مهدي پايينشهري بود، در فلان كتاب حديث
در صفحه چند است. فردا شب دوباره حديث را بخوان و به مدرك آن اشاره كن تا ايراد
شيخ برطرف گردد.
حاج ميرزا علي آقا ميفرمود: وقتي پدرم مرحوم محدث قمي در كنار مرقد حضرت موليالموحدين،
امام عارفان و اسوه مشتاقان، حضرت اميرالمومنين عليهالسلام از دنيا رفت، همراه
با علماي نجف و جمعيت بسيار زيادي، آن مرد بزرگ را در كنار استادش حاج ميرزا حسين
نوري به خاك سپرده و به منزل برگشتيم، تا نيمه شب رفت و آمد ادامه داشت، پس از آن
براي استراحت به بستر رفته لحظاتي نگذشته بود كه در عالم خواب پدر را با انبساطي
عجيب زيارت كردم، عرضه داشتم: پدر جان در چه حالي هستيد؟
فرمود: از لحظهاي كه وارد برزخ شدم تا الآن سه بار به محضر مقدس حضرت سيدالشهدا
عليهالسلام مشرف شده و مهمان آن جناب شدم.
آيتالله عباس كاشاني نقل ميكرد: روزي شيخ عباس قمي را ديدم با لباس مندرس و
عمامهاي كه به جرئت ميگويم دو متر نبود. با عصايي از چوب خرما كه حتي تراشيده هم
نشده بود. لباسهايي ژنده اما تميز داشت. صورتش چنان نوراني بود كه حد نداشت.
او را در يك كتابفروشي ديدم و اتفاقاً در حضور خودش هر چه كتاب مفاتيح بود را
فروختند. خريدار با حرارت از نويسنده كتاب تعريف ميكرد، در حالي كه ايشان را روبهروي
خود ميديد و نميشناخت. اين صحنه اثرات عجيبي در من گذاشت.
http://www.resalaat.ir/NewsDetail.aspx?itemid=978
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
شیخ
عباس قمی نامی ماندگار بر جلدهای مفاتیح الجنان
او دانشمندی
از دانشمندان شیعه و نویسندهای از نویسندگان دوازده امامی
است. وی زندگی خود را خالصانه وقف علم و اجتهاد کرد و خود را غرق در
عشق به معبود نمود و سپس یکی از شخصیات جاوید گشت. طوری
که نسلهای پیدرپی او را میشناختند و تا وقتی که
اثر بزرگش کتاب مفاتیحالجنان در دستهاست یاد او جاودان خواهد ماند.
آری! او شیخ عباس قمی(ره) بود.
حال با چند سطری ناچیز با این شخصیت اندکی
آشنا میشویم:
نامش شیخ عباس فرزند محمدرضا، فرزند ابوالقاسم قمی
است. ولادت آن بزرگوار در سال 1294 هـ.ق در شهر مقدس قم بود، وی دوران کودکی
و جوانی خود را در این شهر سپری کرد و در همانجا دروس مقدماتی
و فقه و اصول را خواند. آن بزرگمرد بعضی از درسهای خود را نزد آیتالله
میرزا محمد ارباب فرا گرفت و در سال 1316 هـ.ق راهی نجف اشرف شد تا
تحصیلاتش را کامل کند. او در کلاس آیتالله العظمی سید
محمدکاظم یزدی حاضر میشد و علاقه شدیدی به علوم حدیث
داشت به همین علت با علامه محدث شیخ حسین نوری رفت و آمد
میکرد تا از چراغ علم او بهره ببرد.
در سال 1318 هـ.ق به حج مشرف شد و بعد از پایان مراسم حج به
قم بازگشت، زمان کوتاهی در قم ماند و مجدداً به نجف رفت تا در نوشتن کتاب
مستدرکالوسائل به استادش محدث نوری کمک کند.
در سال 1322 هـ.ق دو سال پس از درگذشت استادش محدث نوری،شیخ
عباس به علت بیماری، به قم بازگشت و مشغول به نوشتن، ترجمه و ارشاد
مردم شد.
در سال 1331 هـ.ق دگربار بارسفر بربست و به مشهد مقدس هجرت نمود. وی
12 سال انجا ماند و در کنار بارگاه مطهر رضوی به تألیف کتاب و ارشاد
مردم همت گماشت.
در سال 1341 هـ.ق در مشهد مقدس در مدرسه علمیه میرزا
جعفر شروع به تدریس اخلاق کرد و روز به روز تعداد طلابی که در درسش
حاضر میشدند اضافه شد تا اینکه تعدادشان به هزار طلبه رسید.
علمای قم برای پایهگذاری ستونهای نوپای
حوزهی علمیه و به خاطر نیازی که آیت الله شیخ
عبدالکریم حائری به تدریس ایشان میدید از او
درخواست کرد تا به شهر قم بازگردد. بنابراین شیخ عباس قمی به
شهر قم بازگشت.
بعد از کشتاری که رضاخان در مسجد گوهرشاد انجام داد و آیت
الله سید حسین قمی را به عراق تبعید کرد، محدث قمی
تصمیم گرفت که به نجف برگردد و تا آخر عمرش آنجا بماند.
برجستگیهای شخصیتی
وظیفهشناسی
اهتمام زیادی به نوشتن و تألیف و ترجمه داشت و این
یکی از خصوصیات بارزش شده بود. فرزند شیخ عباس میگوید:
وقتی که کودک بودم میدیدم که پدرم تمام صبح تا شب را مشغول نویسندگی
بود حتی اگر از شهر خارج میشد.
زهد و
رفتار او با دیگران
آن مرد بزرگ توجه بینظیری به دوستانش داشت و
هنگامی که با آنان همسفر میشد برای آنان احترام زیادی
قائل بود و با اخلاق نیک با آنان برخورد میکرد.از زینتها و
دلخوشیهای دنیا دل کنده بود و در زندگیش زهد پیشه
میکرد و از اسرافگرایی به دور بود.
به نمونه کوچکی از زندگیش مینگریم: روزی
دو خانم هندی از شهر بمبئی نزد وی آمده و میخواستند
ماهانه مبلغ هفتاد و پنج روپیه به او بپردازند ولی شیخ عباس آن
مبلغ را نپذیرفت. یکی از فرزندانش به او اعتراض کرد اما میرزا
با تندی به او گفت: ساکت باش! اموالی که از قبل تا به حال صرف کردم را
نمیدانم چگونه نزد خدا و صاحبالزمان پاسخ دهم به همین خاطر این
مبلغ را قبول نمیکنم تا بار مسئولیت را بر عهده نگیرم.
تواضع او
در برخود با تمامی افراد فروتن بود. خصوصاً با علما؛ روایات
اهلالبیت را برای انان نقل میکرد و با اخلاق محمدی با ایشان
برخورد مینمود. هیچوقت در صدر مجلسی نمینشست بلکه همیشه
در انتهای آن مجلس مینشست و خود را برتر از دیگری نمیدانست.
تأثیر
کلام او
سخنرانیها و کلمات او تأثیر زیادی در
مخاطبان ایجاد میکرد. چراکه او قبل از اینکه مردم را دعوت به
عمل یا اخلاقی بکند، خود آن را انجام میداد و سپس مردم را به
آن چیز دعوت میکرد و همیشه این آیه شریفه را
در مقابل چشمان خود میدید که: «کبر مقتاً عندالله ان تقولوا مالا
تفعلون» (سوره صف/ آیه 3)؛ «نزد خداوند بسیار خشمآور است که سخنی
بگویید ولی بدان عمل نکنید».
عبادت او
به اعمال مستحبی مانند: نافلههای روزمره، خواندن قرآن
کریم و ادعیه و اذکاری که از ائمه نقل شده مقید بود و شبها
را با عبادت و خواندن نماز شب میگذراند. پسر بزرگش میگوید: به
یاد ندارم پدرم شبی دیر از خواب برای عبادت بیدار
شود حتی در مسافرت. یکی دیگر از خصوصیات بارز ایشان
این بود که احترام زیادی برای سادات قائل میشد و
آن به خاطر اطاعت از فرمان پیامبر اکرم(ص) بود که میفرمایند:
«أکرموا اولادی» فرزندانم را گرامی بدارید.
سخنان
علما درباره او
نویسنده کتاب معارف الرجال درباره او میگوید: آیتالله
شیخ عباس قمی عالم عملکننده به علمش بود و بسیار مورد اطمینان
و عادل و دنبالکننده کارش بود. وی پژوهشگر زمانش و شخصی بودامانتدار
و مؤدب و زاهد و نویسنده کتابهای مفید.
درگذشت
او
در تاریخ 1359 هـ
23 ذیحجه شیخ عباس قمی در نجف اشرف ندای حق را لبیک
گفت و بعد از 65 سال عمر شریف به دیار حق شتافت. آیتالله ابوالحسن
اصفهانی بر جنازه او نماز خواند و سپس پیکر پاکش را بعد از یک
تشییع باشکوه که از طبقات مختلف نجف در آن حضور داشتند، در کنار
استادش محدث نوری و در صحن شریف امیرالمؤمنین(ع) به خاک
سپردند
http://howzeh-zahra.com/shownews2.php?Code=1012
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
مفاتیحالجنان
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد
مفاتیح الجنان مجموعهای از دعاها، مناجات، زیارات، اعمال
مخصوصه ایام سال و ماه و روزها است که از طرف پیامبر اسلام و ائمه شیعیان
صادر شده و توسط شیخ عباس قمی جمع آوری و تدوین شدهاست.
این مجموعه، با دقت احاطهای که مولف آن بر آثار اهل بیت و
کتب دعا و زیارات داشته، از معتبرترین کتب و ادعیه، گردآوری
شدهاست، و در مدت کوتاهی، این کتاب همهگیر شده و در تمام
منازل، مساجد و اماکن متبرکه شیعیان وجود دارد. مفاتیح الجنان،
بعدها ملحقاتی توسط نویسنده به آن اضافه شدهاست. این مجموعه
توسط دانشمندان بزرگی، بارها و بارها ترجمه شده است. لکن مشهورترین
ترجمهها از استاد الهی قمشه ای و علامه شیخ عباس مصباح زاده میباشد.
شیخ عباس قمی، ملحقاتی به این کتاب، بعدها اضافه کرده که
در بعضی از نسخ مفاتیح، به صورت «ملحقات مفاتیح الجنان» به چشم
میخورد. این ملحقات، در همان تقسیم بندی، قید شدهاست.
بسیاری از این ادعیه و زیارت به کتب معتبر و افراد
موثقی چون اقبال (سیدبن طاوس) و مصباح کفعمی ارجاع داده شدهاست.
ساختار و محتوا
معمولاً در صفحات اول مفاتیح الجنان، چند سوره از قرآن و تمام سورههای
کوچک قرآن میباشد. بعد از آن، کتاب، شامل چند قسمت میباشد:
* بخشی در آداب، مقدمات و تعقیبات نمازها و خواص نمازها و سوره،
* اعمال شب و روز و ایام هفته،
* مناجاتها (مناجات خمسه عشر امام سجاد) و مناجات علی در مسجد کوفه،
* دعاهای معروف چون سمات، کمیل، جوشن صغیر و کبیر،
مکارم اخلاق و...،
* بخش زیارات، که از زیارت رسول خدا شروع و تا زیارت دوازده
امام و زیارت انبیاء و امام زادگان و زیارت بعضی از
بزرگان را شامل میشود،
* اعمال ماههای اسلامی (از محرم تا ذیحجه الحرام). اعمال
ماههای رومی، خورشیدی،
* نمازهای مستحبی که شامل نمازهای چهارده معصوم، نماز لیلة
الدفن، نمازهای اول ماه، نماز حاجت، نماز فرزند برای آمرزش والدین
و...،
* دعاهایی برای حل مشکلات معنوی و مادی،
* آداب عقیقه، استخاره و آداب آن،
* احکام و آداب مربوط به مردگان.
جلد دوم
در ۲۱ تیر ۱۳۸۷ آیتالله
جوادی آملی، در خطبهٔ دوم نمازجمعه قم، پیشنهاد نگارش جلد
دوم از مفاتیحالجنان را ارایه کرد. او گفته است:
« ما جلد دوّم مفاتیح الجنان را لازم داریم، ولی نوشته نشده
است! مفاتیحالجنان یک جلد است خدا غریق رحمت کند محدّث قمی
و سائرین را. این یک بخشهای عبادات و اذکار و زیارات
و اینهاست. امّا دین تنها اینها نیست!
چه قدر روایات هست که درختکاری چه قدر فضیلت دارد، آبیاری
چه قدر فضیلت دارد، تمیز کردن کوچهها چه قدر فضیلت دارد؛ وقتی
داری میروی اگر دیدی یک تیغی، یک
خاری، یک سنگی سر راهت است؛ پا شو، بردار، کنار بگذار. اینقدر
روایات داریم که مربوط به آداب زندگی ماست.
جلد دوّم مفاتیح الجنان جایش خالی است که انشاءالله یک
عدهای باید بنویسند تا معلوم بشود دین تنها این نیست
که ما زیارت بکنیم و ذکری بگوییم...»
تأکید وی در نگارش جلد دوم «مفاتیحالجنان»، بیشتر بر
روایاتی است که به رفتارهای فرهنگی ـ اجتماعی
مسلمانان، و حوزه اخلاق و حقوق اجتماعی مربوط میشود و به همین
خاطر نام «مفاتیحالحیات» را برای آن مناسب دانستهاست. [۱]
منابع
* کتاب مفاتیح الجنان. کتابخانه طهور. بازدید در تاریخ ۱۶
دی ۱۳۸۶.
جلد دوم مفاتیح / تاکید بر انتشار مفاتیح حیات (کتابنیوز)
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
اين كتاب در قالب متني جامع و معتبر كه به اعتقاد صاحبنظران، در نوع خود
شاهكاري محسوب ميشود، به شرح رموز نهضت امام حسين(ع) و وقايع پس از آن پرداخته
است.
ذكر مصائب و تاريخ نهضت حسيني، قرنهاست كه در هزاران كتاب تكرار شده است و
بارها در سال تذكار و روز به روز مردم بدان مشتاقتر ميشوند، اين خود يكي از
كرامات آن حضرت است.
بر اساس مطالب كتاب، مولف اين اثر، مرحوم ثقةالمحدثين، شيخ عباس قمي معروف به
محدث قمي، سال 1294 هجري در قم متولد شد؛ اوان طفوليت و جواني را در قم گذراند و
فنون ادبيه را مطابق معمول آن زمان تحصيل و تكميل كرد تا آن كه سن 18 سالگي به نجف
اشرف مشرف شد.
از آنجايي كه بيشتر به احاديث مرويه، كه علم مورث اهلبيت عصمت و طهارت است،
علاقهمند بود به رسم ديرين بزرگان و دانشمندان، براي فرا گرفتن علم حديث و
استفاده از استادان آن، سفرها كرد و رنجها برد.
خدمت و تلمذ حضرت خاتمالمحدثين و ثقةالاسلام والمسلمين، حاج ميرزا حسين
نوري(ره) را اختيار كرد و مدتي نزد آن دانشمند بزرگ به كسب علم و استفاده پرداخت،
چنانچه مولف در كتاب فوائدالرضويه، كه در تراجم علماء اماميه است، در ترجمه استادش
مرحوم محدث نوري مينويسد؛ «من هميشه اوقات، ملازم استاد خود بودم. سفر و حضر، شبها
و روزها از او استفاده وافري كردم تا آن كه عمرش به پايان رسيد.»
محدث قمي، پس از اقامت كوتاهي كه در نجف اشرف داشت، به عارضه مزاجي و تنگي نفس
مبتلا شد و اين علت تا پايان زندگاني با او بود؛ وي سپس به قم مراجعت كرد و در
مولد و موطن اصلي خود اقامت گزيد و چندين كتاب در طول مدت اقامتش در قم تاليف كرد
تا آن كه سال 1332 به دلايلي به مشهد مقدس رضوي مهاجرت كرد و آن آستان مقدس را
موطن خويش قرار داد و در مجاورت آن شهرستان علم و فضيلت قرار گرفت و از بركات
مجاورت آن آستانه مقدسه، كتابهاي بسيار مفيد و ارزشمند تاليف و تصنيف كرد و در
اوقات فراغت، بهويژه ايام اقامه عزا، مردم را موعظه ميكرد.
سال 1352 به عزم زيارت حضرت اميرالمومنين(ع)، دو بار به نجف اشرف مشرف و مجاور
آن آستان مقدس شد و در طول آن مدت كه اواخر زندگاني او نيز بود، دائما به تاليف
اشتغال داشت تا آن كه سال 1359 كسالت، بيماري و ضعف مزاجياش شدت پيدا كرد و روز
23 ذيحجه در نجف اشرف از دنيا رخت بربست و در صحن مطهر حضرت امير(ع) در ايوان سوم
از ايوانهاي شرقي «بابالقبله» كنار استادش، مرحوم محدث نوري به خاك سپرده شد.
از جمله كتابهاي مشهور وي ميتوان به سفينةالبحار و مدينةالحكم والآثار،
منتهيالآمال، مفاتيحالجنان، هديةالاحباب فيالمعروفين بالكني والالقاب،
انوارالبهية، فوائدالرضوية، نفسالمهموم(كتاب حاضر)، الكني و الالقاب اشاره كرد.
همچنين از اين نويسنده دينپژوه بيش از 80 كتاب بر جاي مانده است.
محمدباقر كمرهاي، مترجم كتاب حاضر، در بخشي از مقدمه كتاب آورده است: «اين
نكته را نبايد از نظر دور داشت كه ترجمه تمام مطابق زباني به زبان ديگر از نظر
اختلافي كه ميان زبانها در نكات ادبي و بلاغت موجود است كاري است تا حد تعذر
مشكل، و ترجمه هرچند استادانه و از روي تبحر و تخصص در دو زبان باشد؛ همان اداي
نزديكتر به معناي زباني است كه از آن ترجمه ميشود و اگر خواهيم شعر عربي را به
شعر پارسي ترجمه كنيم و با تقيد به اختصار كه شعري به شعري ترجمه شود، كار مشكلتر
ميشود و ما در اين ترجمه اشعار عربي را به اشعار پارسي نقل كرديم و تا حد امكان و
فرصت مقصود شاعر عرب را در شعر پارسي گنجانديم و تا چه اندازه توفيق تطبيق و اداي
مقصود به دست آمده است موكول به نظر صاحبنظران استاد در دو زبان عربي و پارسي
است. اين كتاب از نظر رموز بسياري كه هر كدام در موقع خود بيان شده و از نظر ترجمه
همه اشعار كتب مقتل به شعر پارسي داراي ابتكار مفيدي است كه ارزش آن بر اهل فن
پوشيده نيست.»
كتاب «نفس المهموم» در پنج باب به بيان وقايع عاشورا و پس از آن اختصاص دارد
كه در انتهاي اين اثر، به عنوان «خاتمه» شرح حال توابين، خروج مختار و انتقام او
از قاتلان امام حسين(ع)، مناقب و شجاعت آن بزرگوار، مدح اصحاب امام حسين(ع) اشاره
و درباره آنها توضيحاتي نيز ارائه شده است.
چاپ هشتم كتاب «نفسالمهموم و نفثةالمصدور» در شمارگان 1350 نسخه، 738 صفحه و
بهاي 65000 ريال روانه بازار نشر شده است.
http://www.kheimehnews.com/vdcb.sb0urhb5ziupr.html
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
حجتالاسلام والمسلمین طبسی:
آثار ارزشمند محدث قمی راهگشای محققان و چراغ راه جویندگان
علم است
خبرگزاری رسا ـ مدرس خارج فقه حوزه علمیه قم گفت: شیخ عباس
قمی تمام عمر شریف خود را وقف مذهب تشیع، خدمت به دین مبین
اسلام و اعتلای کلمه الله کرد.
حجتالاسلام والمسلمین نجمالدین طبسی، استاد درس خارج فقه
حوزه علمیه قم در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری رسا با اشاره به سالروز
ارتحال شیخ عباس قمی صاحب مفاتیحالجنان از وی به عنوان یکی
از نوادر علما و افرادی که تاریخ معاصر به خود دیده است، نام
برد و گفت: مرحوم شیخ عباس قمی شیخ اجازه پدر ما بلاواسطه و شیخ
اجازه پدر ما در روایت بلافاصله است.
وی با بیان اینکه این بزرگوار تمام عمر شریف
خود را وقف مذهب و خدمت به دین مبین اسلام و اعتلای کلمةالله
کرد و آثار خلوص و نیت پاک در تمامی کتابهای ایشان مشهود
است، افزود: هر کتابی از تألیفات این بزرگوار خود راهگشای
محققان و چراغ راه جویندگان علم است.
حجتالاسلام والمسلمین طبسی با بیان اینکه در بین
آثار ارزشمند شیخ عباس قمی، کتاب مفاتیحالجنان طعم خاص خود را
دارد، اظهار داشت: شاید در عالم کمتر نقطهای را بتوان پیدا کرد
که در آن نامی از شیخ عباس برده نشود و نسخهای از کتاب مفاتیحالجنان
وی موجود نباشد.
وی که به کشورهای مختلف سفر کرده است، در این ارتباط توضیح
داد: تا نزدیکیهای قطب منجمد شمالی هم رفتهام و اذعان میکنم
که در آنجا هم کتاب شیخ عباس قمی و مفاتیحالجنان او میدرخشید
و حلقه ارتباط مردم با خدایشان بود.
استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم با بیان اینکه معروف است
شیخ عباس قمی مفاتیحالجنان را برای خود نوشته است که
البته معمولاً علما جزواتی به نام صحیفه که مجموعهای از ادعیه
است جمع میکنند و با خود دارند، گفت: مرحوم والد ما چنین مجموعهای
را به عنوان یادداشتهایی برای خود و نه برای چاپ و
نشر، جمعآوری کرده بود.
وی خاطرنشان کرد: مرحوم شیخ عباس قمی چنان باسلیقه،
با اخلاص و کارش سراپا معنویت بود که اثر ارزشمندش عالمگیر شد و باید
تصریح کرد که اراده خدا به این تعلق گرفت تا این مجموعه
ارزشمند، عامالمنفعه شود و دنیای تشیع از آن بیبهره
نماند.
حجتالاسلام والمسلمین طبسی در بخش دیگری از سخنان
خود با بیان اینکه خاطرات و نکات مهمی از شیخ عباس قمی
به یاد مانده که هر کدام چراغی برای پیمودن راههای
پر خم و پیچ است، به نقل خاطرهای از آیتالله اشتهاردی(ره)
به نقل از امام خمینی(ره) پرداخت و گفت: امام راحل نقل میکرد
که در دوران طلبگی و در دوران رضاخان که فشار بر روحانیت و تبلیغات
علیه این لباس مقدس بسیار بود از مشهد به طرف تهران برمیگشتم.
در مسیر راه، ناگاه ماشین خراب شد و راننده به کمک خود گفت نکند آخوند
سوار کردی که سبب خراب شدن ماشین شده است؛ کمک راننده نگاهی به
عقب ماشین انداخت و مرا در ماشین دید، چون سید بودم چیزی
نگفت؛ اما شیخ عباس قمی را که در همان ماشین بود، پس از جسارت پیاده
کرد.
استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم ادامه داد: امام فرمود که شیخ
عباس قمی کنار جاده نشست و بساط تحقیق و علمش را باز کرد، مشغول نوشتن
بود و هر از گاهی به ماشینهایی که در راه بودند اشارهای
میکرد تا او را سوار کنند؛ تا اینکه یک کامیون آجر از
راه رسید و وی را سوار کرد.
وی گفت: شیخ عباس قمی به تبلیغ مذهب و خواندن احادیث
امام صادق(ع) و امام باقر(ع) پرداخت و راننده مبهوت و شیفته گفتههای
وی شد و گفت که اگر اسلام این است، در دل و اعماق قلبم نفوذ کرد؛ من
مسیحی هستم، اما شیفته اسلام شدم و میخواهم اسلام بیاورم.
حجتالاسلام والمسلمین طبسی اضافه کرد: راننده کامیون پس از
اسلام آوردن از شیخ عباس قمی خواست که شهادتین را هم از خانوادهاش
و فرزندانش بشنود؛ یعنی تمامی افراد خانواده این فرد مسیحی
هم مسلمان شدند و این همان انفاس قدسی شیخ عباس قمی است
که در سطر سطر کتابهایش میدرخشد.
وی با بیان اینکه هر زمان که نجف اشرف رفتم، پس از زیارت
مرقد مطهر امیرمؤمنان(ع) به زیارت مراقد متبرکهای که در جوار
مرقد ملکوتی حضرت امام علی(ع) است، از جمله مرقد شیخ عباس قمی
هم مشرف میشوم، گفت: همواره درب ورودی آرامگاهش را میبوسم و
بر این بوسه افتخار میکنم. /920/ت302/ع
http://www.rasanews.ir/NSite/FullStory/?id=96156
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
متن مفاتيح الجنان
http://www.montazar.net/montazar-far/adie.php?value=1
000000000000000000000000000000000000000000000
http://www.montazar.net/montazar-far/adie.php?value=1
مفاتيح الجنان موبايلي
http://www.mobileha.com/wp-content/uploads/2008/04/mafatih-mobileha.zip
پسورد : www.mobileha.com
000000000000000000000000
منتهي الآمال 1
منتهي الآمال2
منتهي الآمال موبايلي
http://www.4shared.com/get/dzmcYQKQ/Montahi-ol-Amaal_26.html
00000000000000000000000000000000000000000000000000000000
متن كلمات قصار
http://ketaab.iec-md.org/IMAM_ALI/sharh_100_kalemeh_qesaar_qumi_fehrest.html
00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000
http://ketaab.iec-md.org/IMAM_ALI/sharh_100_kalemeh_qesaar_qumi_01.html
00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000
http://ketaab.iec-md.org/IMAM_ALI/sharh_100_kalemeh_qesaar_qumi_02.html
00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000
http://ketaab.iec-md.org/IMAM_ALI/sharh_100_kalemeh_qesaar_qumi_03.html
00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000
http://ketaab.iec-md.org/IMAM_ALI/sharh_100_kalemeh_qesaar_qumi_04.html
000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000
http://ketaab.iec-md.org/IMAM_ALI/sharh_100_kalemeh_qesaar_qumi_05.html
000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000
000000000000000000000
0000000000000000000
000000000000000000000
00000000000000000000000
000000000000000000000000000
منازل الآخرة
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد
عنوان کتابی از شیخ عباس قمی دربارهٔ روایات و
حکایتهای مرگ و جهان پس از مرگ
محتوای فصول کتاب
1. فصل اول: مرگ
2. فصل دوم: قبر
3. فصل سوم: برزخ
4. فصل چهارم: قیامت
5. فصل پنجم: یبرون آمدن از قبر
6. فصل ششم: میزان
7. فصل هفتم: حسابرسی
8. فصل هشتم: پرونده
9. فصل نهم: صراط
10. خاتمه: عذاب جهنم
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B2%D9%84_%D8%A7%D9%84%D8%A2%D8%AE%D8%B1%D8%A9
متن منازل الآخره
http://www.ghadeer.org/akhlagh/manazel/fehrest.htm
000000000000000000000000000000000000000000000
http://www.rafed.net/books/aqaed/manazel-alakherah/index.html
موبايلي
http://up.iranblog.com/Files/0e94c7eff6b9402c9b41.zip
000000000000000000000000000000000000000000000
سفینةالبحار
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد
سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، مهمترین و معروفترین
اثر پیرامون بحارالأنوار است توسط شیخ عباس قمی گردآوری
شدهاست.
سفینةالبحار کتاب فهرست موضوعی بحارالانوار علامه مجلسی است
در مدت ۲۰ سال به پایان رسیدهاست. شیخ عباس خود مینویسد
این کتاب بهترین اثر بجا مانده از وی است. او آن را در دو جلد
تنظیم نموده و در جهت آسان نمودن مراجعه به بحارالانوار نوشتهاست.
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%81%DB%8C%D9%86%D8%A9%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AD%D8%A7%D8%B1
بازشناسي آرا و آثار شيخ عباس قمي در كنگره محدث قمي
6 آذر 1389 ساعت 13:18
كنگره بزرگداشت محدث قمي با شناسايي تمامي آثار خطي، سنگي و چاپ شده اين عالم
شيعي و معرفي اجمالي آنها در يك جلد، همراه با ارايه كتابهايي ديگر برگزار ميشود.
به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، در اين مراسم با رونمايي از تمبر ويژه
صاحب «مفاتيح الجنان» هداياي ويژهاي نيز به برخي از ميهمانان اهدا خواهد شد كه
شامل مجموعه كتاب هاي «محدث رباني» و «شناختنامه» است.
اين كنگره فعاليت خود را در پنج ماه اخير با اقدامات شبانهروزي پژوهشگران و
دستاندركاران و رياست علي بنايي به انجام رساند.
بازشناسي آرا، انديشه و فعاليتهاي شيخ عباس قمي، رويكردهاي عملي و نحوه
مواجهه وي با مسايل اجتماعي، از جمله دستاوردهاي برگزاركنندگان اين كنگرهاند كه
در روز همايش در قالب ارايه سخنراني و مقاله عنوان خواهند شد.
محدث قمي از جمله شاگران محدث نوري بود كه با توشهگيري پنج ساله از خان
معرفتي اين عالم تشيع، كوشيد سالهاي عمر خود را در راستاي ترويج و توسعه آرا و
انديشههاي محدث نوري گام بردارد.
شيخ عباس قمي كه در تاريخ حديث، رجال شناسي و ... تبحري خاص داشت، تاريخ
اسلام را محدود به شناخت و تشريح تاريخ معصومين(ع) نميدانست و با اين كه تاليفات
متعددي درباره ائمه اطهار(ع) دارد، نگاههاي قابل توجهي را عنوان كرد. او مبارزه
با خرافه و تجدد غربي كه در ظواهر محدود ميشدند را از خط مشيهاي خود قرار ميداد.
گزارش ويژه اين هفته نشريه كتاب هفته نيز در دو صفحه به كنگره بزرگداشت محدث
قمي اختصاص يافته است.
كنگره بزرگداشت محدث قمي پنج شنبه، يازدهم آذر ماه، از ساعت 30/8 تا 12 در قم،
ميدان معلم، مركز فقهي ائمه اطهار(ع) سالن همايش حضرت آيتالله فاضل لنكراني(ره)
برگزار ميشود.
...........................................................
كنگره بزرگداشت محدث قمي در قم برگزار شد
قم - كنگره بزرگداشت 'محدث قمي صاحب كتاب مفاتيح الجنان 'با حضور رييس مجلس
شوراي اسلامي روز پنج شنبه در مركز فقهي ائمه اطهار(ع) قم برگزار شد.
به گزارش ايرنا ، رييس كنگره در اين نشست گفت: با توجه به اهميت پرداختن به
مفاخر قم ، كانون نويسندگان فضلا و طلاب قم ، مقدمات تشكيل كنگره محدث قمي را در
دستور كار خود قرار داد.
حجت الاسلام والمسلمين ' علي بنايي ' افزود: دراين راستا با تشكيل كميته علمي
، فعاليت ها براي شناسايي آثار آن مرحوم صورت گرفت كه دراين راستا 14 عنوان كتاب
صحيح و آماده شد.
وي ادامه داد: كانون نويسندگان فضلاي قمي كه زير نظر مجمع فضلا و طلاب قم
فعاليت دارد ، تشكيل كنگره ميرزاي قمي را در برنامه آينده خود خواهد داشت.
بنايي گفت: ما تلاش داريم كه انديشه هاي اين بزرگان را به جهان معرفي كنيم و
بيش از پيش تلاش هاي آنان براي جامعه ملموس شود.
وي ابراز اميدواري كرد كه تلاش هاي صورت گرفته بيش از پيش در راستاي معرفي
مفاخر قم موثر واقع شود.
دبير كنگره نيز دراين مراسم گفت: بي ترديد پاسداشت عالمان ، پاسداشت از مقام و
منزلت انبيائ الهي مي باشد.
حجت الاسلام و المسلمين 'محمد حسيني ' افزود: با توجه به اينكه شيخ عباس قمي
از چهره هاي شاخص تشيع بود، گام اول را درمقام پاسداشت ايشان برداشتيم.
وي ادامه داد: ما ابتدا براين باور بوديم كه ايشان 15 يا 16 اثر بيشتر نداشته
باشد اما با تلاش هاي كميته تحقيق و تفحص 108 اثر از اين بزرگوار بدست آمد كه كار
تحقيق و بررسي آنها ادامه دارد.
وي گفت: شيخ عباس قمي علاوه بر تاريخ ، اخلاق ، حديث ، مفسر قرآن كريم نيز
بود.
دراين كنگره تمبر يادبود محدث قمي و 12جلد از كتابهاي ايشان توسط علي لاريجاني
رييس مجلس شوراي اسلامي رونمايي شد.
حاج شيخ عباس قمي از علما، مورخان و محدثان عصر حاضر محسوب مي شود.
او در قم متولد شد و تحصيلات ابتدايي را در آن شهر فرا گرفت،سپس در1316ق. به
نجف رفت و از محضر درس حاج ميرزا حسين نوري محدث بهره فراوان برد.
در 1320 ق. پس از وفات استاد خود به قم بازگشت، آنگاه از قم به مشهد رفت و از
آنجا مجدداً رهسپار نجف شد او سرانجام در 23 ذي الحجه سال 1359ق. درگذشت.
شيخ عباس قمي در دوراني كه معنويت و حقيقت دين مورد هجوم بود به تدوين، تنظيم
و ارايه كتاب دعايي با نام 'مفاتيح الجنان' شامل يكدوره اعمال واجب و مستحب در طول
سال، همت گماشت.
پس از رسالات سيد بن طاوس و .. علامه مجلسي، كاري بدين عظمت و كامل در عالم
شيعه نبود، اين كتاب در تمام خانه ها و اماكن مقدسه به عنوان رساله اي در باب 'سير
و سلوك' علمي و عملي براي مشتاقان عرفان عملي در آمد كه هر روز بر اهميت و ضرورت
آن افزوده مي شود.
شيخ عباس قمي هشت جلد كتاب با عنوان 'مستدرك بحارالانوار' براي متخصصان حديث
تدوين كرد كه در حوزه هاي علميه دستمايه اي براي عالمان ديني است. ك/2
550/
انتهای خبر / خبرگزاری جمهوری اسلامی (ايرنا) / کد
خبر 30104117
http://ibna.ir/vglepe8v.jh8ozjbr79jk-.irbxj.2.html
http://ibna.ir/vdcauana.49nam15kk4.html
از سوی
حجتالاسلام علی بنایی رئیس کنگره بزرگداشت محدث قمی
از مدیرکل مهندسی عملیات پستی به دلیل چاپ تمبر
عالم بزرگوار محدث قمی تقدیر به عمل آمد.
به گزارش روابط
عمومي شرکت پست به دنبال برگزاري کنگره و مراسم رونمایی از تمبر
بزرگداشت محدث قمی، حجتالاسلام علی بنایی رئیس
کنگره بزرگداشت محدث قمی و نماینده مردم قم در مجلس از دستاندرکاران
چاپ تمبر این عالم قدردانی کرد.
وي اقدام شرکت
پست در چاپ تمبر این عالم و مورخ بزرگ را در شناساندن شخصيت علمي وی
به جهانیان موثر قلمداد کرد.
پیشنهاد
چاپ تمبر شیخ عباس قمی(ره) توسط حجتالاسلام بنایی در کمیسیون
تلفیق مطرح و با پیگیریهای انجام شده 350 هزار
قطعه از این تمبر چاپ شد.
مراسم رونمایی
از تمبر یادبود مرحوم حاج شیخ عباس محدث قمی مولف کتاب مفاتیحالجنان
11 آذرماه جاری در کنگره بزرگداشت این بزرگوار برگزار شد.
http://world-collection.blogfa.com/8911.aspx
چشمانداز نور
| عبد الحسین طالعی
نقد و معرفی
کتاب
کتاب حاضر چکیده
آثار محدث قمی و چکیده مقالات چاپ شده در کنگره بزرگداشت محدث قمی
است. متن کامل این کتاب نخستین بار در این پایگاه عرضه
شده است.
مجموعة آثار
کنگرة محدّث قمی / 14
طالعی،
عبدالحسين
چشمانداز نور
(خلاصه مقالات همايش و معرفی آثار محدّث قمی) / تأليف: عبدالحسين طالعی؛
[برای] کنگره بزرگداشت محدّث قمی (قدس سره). قم: نور مطاف، 1389.
88 ص. (مجموعة
آثار کنگره محدث قمی / 14).
بها: 15000
ريال 6 - 35 - 7891
- 964 - 978ISBN :
فهرستنويسی
پيش از انتشار بر اساس فيپا.
1. اسلام ـ
مجموعهها. 2. قمی، عباس، 1254 ـ
1319 ق. ـ مقالهها و خطابهها
3. قمی،
عباس، 1254 ـ 1319 ق. ـ کنگره.
الف. کنگره
بزرگداشت محدّث قمی (قدس سره). ب. عنوان. ج. عنوان: خلاصه مقالات همايش و
معرفی آثار محدّث قمی.
5 چ، 2 ط
/ 6 / 4 BP
998 / 297
1389
چشمانداز نو
عبدالحسين طالعی
تهيه: کنگرة
بزرگداشت محدّث قمی€
ناشر : نور
مطاف
صفحهآرا : علی
اکبری
شمارگان : 2000
نسخه
بها : 15000
ريال
توزيع: قم،
خيابان صفاييه، کوچه آمار (22)، شماره 72، کانون نويسندگان قمی.
تلفن: 7838182
و 7837070
فهرست مطالب
سخن دبير كميته
علمى
مقدمه
بخش اول: چکیدة
آثار..
الانوار البهیه
بیت
الاحزان
تتمة المنتهی
تحفة الاحباب فی
نوادر آثار الاصحاب
ترجمة جمال
الاسبوع
چكيدة يازده
رساله
1. سبيل الرشاد
فى اصول الدين
2. ترجمه
اعتقادات علامه مجلسى
3. الفصول
العلية فى المناقب المرتضوية
4. قرّة
الباصرة فى تواريخ الحجج الطاهره
5. تتميم تحية
الزائر
6. گناهان
كبيره و صغيره
7. هداية
الانام الى وقايع الايام
8. تكليف اهل
منبر
9. مختصر
الشمائل المحمديه
10. الفوائد
الرجبية فيما يتعلّق بالشهور العربية
11. شرح دعاء
السمات
الدرّ النظیم
فی لغات القرآن العظیم
سفينة البحار
شرح حکم نهج البلاغه
طبقات علما و
اصحاب ائمه و شعراء
علم الیقین
فی معرفه اصول الدین
الفوائد الرضویه
فیض
العلّام
فیض القدیر
کحل البصر
الکنی و
الالقاب
لُبّ الوسائل
مجموعة آثار ج
1
مجموعة آثار ج
2
مقامات العلیه
منتهی
الآمال
مفاتیح
الجنان
نفس المهموم
هدیه
الاحباب
هدیه
الزائرین
مختصر الابواب
مفاخر اسلام،
جلد یازدهم
بخش دوم: چكيدة
مقالات
1. سال شمار
محدث قمی / عبدالحسین طالعی
2. زندگی
نامه خود نوشت محدث قمی / علی اکبر صفری
3. احوال و
آثار حاج شیخ عباس قمی / ناصرالدین انصاری قمی
4. استادان و
مربیان محدّث قمی/ سيد عباس رضوي
5. ناگفتههایی
از محدّث قمی/ علی احمدی میانجی
6. چند حکایت
از حاج شیخ عباس قمی / سيدموسی شبيری زنجانی
7. نگاشتههایي
سترگ و نگارندهای بزرگ / حسین علیزاده
8. برگهایی
از تاریخ/ حمید سلیم گندمی
9. روحیات
و صفات ممتاز محدّث قمی به روایت
فرزندان او / جواد محقق
10. بیست
و سه نکته در احوال و آثار محدث قمی
/
عبدالحسين طالعی
11. شهد شکوفایی/غلامرضا
گلی زواره
12. معرفت و
مودت / غلامرضا گلی زواره
13. خاندان
محدث قمی / ناصر الدین انصاری قمی
14. ثقة المحدثین
حاج میرزا علی محدث زاده / حسین محدث زاده
15. آیة
الله حاج میرزا محسن محدث زاده / مهدی محدث زاده
16. پیوند
علمی محدّث قمی با محدّث نوری/ عبدالحسین دزفولی
17. کتابشناسی
محدث قمی / محسن صادقی، راضیه سلیمانی
18. اشاره به
پارهای از منابع مفاتیح الجنان/ محمد علي سلطاني
19. دفاع از
مفاتیح الجنان / مهدی حسینیان قمی
20. پنجاه و
هفت نکته از کتاب «هدیة الزائرین و بهجة الناظرین»
/ مهدی سليمانی آشتيانی
21. بازتاب صحیفة
سجادیه در مفاتیح الجنان
/ احمد غلامعلی
22. اجازات
محدث قمی/ علی اکبر صفری
23. گشتی
در کشتیِ روایات: روش شناسی سفینة البحار
/ مهدی غلامعلی
24. روش فهم
حديث در سفینۀ البحار / محمود ملکی
25. چشم اندازی
بر کتاب منتهی الآمال/ صادق حسن زاده
26. تتمة
المنتهی، گنجینه نفیس تاریخی / جواد محدّثی
27. نگاهی
به «الدرّ النظیم» / علی مختاری
28. گلچینی
از معارف مهدوی در آثار شیخ عباس قمی
/ علیاکبر مهدیپور
29. محدث قمی
در «الذریعه» /محمد مهدی باقری
30. آثار محدث
قمی در زمینة زیست نامه نگاری
/
سیدحسن فاطمی موحّد
31. باز شناسی
آموزههای توحیدی ثقۀ المحدثین/ اصغر غلامی
32. نگاهی
به «لب الوسائل» / محمد علی انصاری
33. ویژگیهای
«بیت الاحزان» / باقر قربانی زرین
34. ویژگیهای
«شرح حِکَم نهج البلاغه» / باقر قربانی زرین
35. سهم محدث
قمی در تحریف شناسی تاریخ عاشورا
/ محمد صحتی سردرودی
36. بررسی
اعتبار دعای «یا من اظهر الجمیل» درکتاب «الباقیات
الصالحات» / حمید احمدی جلفایی
37. دو اثر نو یافته
از محدث قمی / ابوالفضل حافظیان
38. مروری
بر کتاب مستدرک سفینة البحار / مرتضی اعدادی
39. بقایا
الاطباب تتمة الکنی و الالقاب / علی علیزاده
40. فلسفة دعا
و نیایش از دیدگاه امیرالمؤمنین†
/ حسین سلطان محمدی، فاطمه سلطان محمدی
41. جایگاه
زیارت در فرهنگ اسلامی / مهدی سلیمانی آشتیانی
42. چند پرسش و
پاسخ در باب ادعیه / سیدحسين شیخ الاسلامی
بخش سوم: چکیدة
شناختنامه
1. جلوههایی
از حیات حاج شیخ عباس قمی/ ناصر باقری بیدهندی
2. حاج شیخ
عباس قمی حدیث اخلاص / عبدالکریم پاکنیا
3. مزایای
اخلاقی محدث قمی / محمد آخوندی
4. مقامات
اخلاقی محدث قمی / محمود شهابي
5. محدث قمی،
تندیس اخلاص و موفقیت / رضا مختاری
6. نخستین
آشنایی با محدث قمی وآثارش / احمد مهدوی دامغانی
7. اهمیت
علم اخلاق و سه نکته درباره محدث قمی...
8. سفرهای
حج محدث قمی/ رضا مختاری
9. دغدغههای
محدث قمی از گسترش خرافه و تحریف / غلام فدکی
10. توصیههایی
به وعاظ و خطبا / محمد تقی فلسفی
11. یادی
از میرزا علی محدث زاده / حسن سعید
12. مفاتیح
الجنان به مثابه یک فرهنگ / سیدمسعود رضوی
13. یک
ذکر به صد زبان شنفتن / مرضیه سلیمانی
14. درباره
مفاتیح الجنان / بهاءالدین خرمشاهی
15. نقدی
بر ترجمه قرآن در یکی از چاپهای مفاتیح الجنان
/ محمد جهانبینی
16. کشتی
شکسته / محمدعلی مهدوی راد
17. کتاب دعا /
شیخ آقا بزرگ تهرانی
18. پاسخ به
چند پرسش درباب ادعیه و زیارات
/
سید محمدهادی حسینی میلانی
19. چند نکته
در باب دعا و زیارت / سیدمحمدحسین طباطبایی
20. دعا و تاریخ
و ارتباط آن دو با یکدیگر / علی محدّثزاده
سخن دبير كميته
علمى
امام باقر†: عالم
يُنفع بعلمه أفضل من سبعين ألف عابد.[1]
علم،
گرامىترين گوهرى است كه انسان با صرف عمر گذراى خود بدان دست مىيابد. در فرهنگ
دين، علم، با اخلاص در فراگيرى و آموزش آن و عمل بدان همراه است؛ بدين روى امام
اميرالمؤمنين† فرمودهاند: «واعلم أنّه لاخيرَ في علم لاينفع».[2]
محدّث جليل،
عالم عامل ربّانى و زاهد كامل صمدانى، ثقهالمحدّثين مرحوم حاج شيخ عباس قمى،
عالِمى بود كه علم نافع را مىجست، و خلوص نيت را سرلوحه جهاد علمى و عملى قرار
داده؛ بدين سان گفت و نوشت و خواند و فراگرفت و آموخت، در حالى كه به اين همه
گفتهها و نوشتهها عمل مىكرد.
ميراث گران
سنگى كه از آن فقيد سعيد بر جاى مانده، كم نظير، پربار، گسترده، ژرف و ماندگار
است. همسان آفتاب به همه جا مىرسد و به روانىِ آب بر دلها مىنشيند و بر اين
مدّعا، مفاتيح الجنان او بهترين گواه است.
دبيرخانه كنگره
بزرگداشت محدث قمى، با عنايت به چنين ميراث عظيم فرهنگى و ضرورت توجّه بدان، از
سالهاى پيش، گروهى از پژوهشيان را به نگرش و نگارش در اين موضوع مهم فراخواند. و
بدين سان، نوشتارهايى ارزشمند فراهم آمد. همچنين گزيده رسالههاى مختصر محدّث قمى؛
مقالاتى كه در نشريات علمى در باب آن بزرگ مرد و آثار گرانقدر ايشان انتشار يافته،
و گزيده مقدمههايى كه بر آثار آن فقيه نوشتهاند، به سان رشتهاى از گوهرهاى ناب،
سامان يافت. برنامهريزى، بازنگرى و ويرايش تمام اين مقالات نيز طى چند ماه كار
فشرده شبانه روزى انجام شد.
بدين گونه، سه
مجموعه فراهم آمد:
1. يادنامه
محدّث قمى كه چهل و دو مقاله در بر دارد كه براى نخستين بار انتشارمىيابد.
2. شناخت نامه
محدّث قمى، شامل بيست مقاله كه پيش از اين، در نشريات و مقدمهها درج شده بود.
3. يازده رساله
مختصر فارسى و عربى از آثار محدّث قمى.
بايد دانست كه
چندين مقاله و رساله مربوط به محدّث قمى، به زبان عربى و انگليسى در اختيار بود كه
به دليل كمبود وقت و كثرت برنامهها، به زمان ديگر موكول شد.
افزون بر
اينها، جزوهاى شامل چكيده آثار و مقالات و شناخت نامه محدث قمى با عنوان چشم
انداز نورفراهم آمد تا دورنمایی از آثار و انديشههاى ثقة المحدثين
حاج شيخ عباس قمى قدس سره باشد.
در مورد نام
نويسندگان اين گفتارها، تمام عنوانهاى حوزوى و دانشگاهى حذف شد، به حكم «مشك آن
است كه خود ببويد نه آن كه عطّار بگويد». در اين مورد پيشاپيش، از تمام اين
بزرگواران عذر مىخواهيم.
با اين كه براى
حذف مطالب تكرارى در مقالات، كوشش بسيار شد، به ناچار به مقدارى تكرار تن داديم.
در اين سير و
سفر معنوى، آنچه ديديم، وادىهاى نا كاويده بود و عنوانهاى فراوانِ ناپژوهيده، كه
عزم و اراده جدّى پژوهشگران را در اين زمينه مىطلبد.
اميد مىبريم
كه انتشار اين مجموعهها، حُسن مطلع يك سلسله پژوهشهاى جدّى و استوار ديگر باشد.
اداى سپاس به
تمام نويسندگان، مصحّحان، ويراستاران، دست اندر كاران توليد فنى (حروفچين،
نمونهخوان، صفحهآرا و ليتوگراف و عوامل چاپ و صحاف)، مسئولان دبيرخانه همايش، و
ديگر كسانى كه به هر نحو يارى رساندند، كمترين كارى است كه از ما بر مىآيد.
از خداى حكيم
مىخواهيم كه همگى اينان را مشمول دعاهاى ولىّ خود، امام موعود حضرت ـ بقية اللّه
عجل اللّه تعالى فرجه الشريف ـ قرار دهد. و اين تلاش مختصر را وسيله تقرّب به
آستان آسمانْ ساىِ حضرتش گرداند.
دبير كميته
علمى كنگره بزرگداشت محدّث قمى
محسن صادقى
مقدمه
محدث قمي هفتاد
سال پيش در حالي ديده از جهان فرو بست كه مواريث ارزشمندي بر جاي نهاد، از جمله
ميراث گرانقدر مكتوبي كه با پشتوانة ايمان خالص و عمل صالح، در قالب حدود صد عنوان
كتاب جاي گرفته، كه از آن ميان حدود پنجاه عنوان به چاپ رسيده و انتشار يافته است.
اين همه آثار،
به گونه اي تحت الشعاع شهرت كتاب نفيس مفاتيح الجنان قرار گرفته كه بيشتر افراد
متوسط، از آنها بي خبرند. ضمن آنكه غالب متخصّصان نيز كمتر در جريان روششناسي اين
آثار قرار گرفتهاند.
همايش هفتادمين
سال رحلت محدث قمي، اين فرصت را براي عموم پژوهشيان پديد آورد كه نقطة عطفي در
شناساندن ميراث مكتوب محدث قمي و بازنگري علمي آنها رقم خورد و سرفصلي در حيات
فرهنگي و فكري جامعة ما شكل گيرد.
يكي از ثمرات
همايش، تدوين اين نوشتار است كه سه فصل در بر دارد:
بخش اول ـ
معرفي كوتاه آثار چاپ شدة محدث قمي، به سان دستنامهاي مختصر، كه عمدتاً افراد
مبتدي و متوسط را به كار آيد. توضيح اين كه مفاخر اسلام مرحوم استاد علي دواني ـ
به اعتبار اينكه بهترين، بلكه تنها تكنگاري در مورد محدث قمي است و بخش عمدهاي
از آن گزيده اي از آثار محدث قمي را در بر دارد ـ در اين فصل معرفي شده است.
بخش دوم ـ
خلاصة 42 مقالة مجموعة محدث رباني. در اين مجموعه كوشيدهايم تا به كمترين حدّ هم
پوشاني، بيشترين ميزان آشنايي با گنجينه سرشار اين محدث رباني را انجام شود.
بخش سوم ـ
خلاصة 20مقاله مجموعة شناختنامه. توضيح اينكه شناختنامه، گزيده اي از مقالات
مربوط به محدث قمي را در بر دارد كه پيشتر انتشار يافته و اكنون با ويرايش، باز
چاپ مي شوند.
تلاش بر اين
بوده كه اين معرفي ها و خلاصه ها، گزيده اي از اصل را در برداشته باشد تا افقي
روشن براي خوانندگان مبتدي و متوسط فراديد آرد. در عين حال، راهنمايي براي پژوهش
هاي مربوط به محدث قمي تواند بود. باشد كه اين بايستة پژوهشي بيش از گذشته در
تحقيقات تاريخي، رجالي، حديثي و تراجم نگاري، مطمح نظر قرار گيرد.
اينك اين دفتر
گشوده پيش روي اهل نظر، تا بخوانند و ژرف بنگرند، و بدانند كه پايان دفتر، آغاز
راه است، راهي دراز رو به سوي نور ... . و توفيق از خداست.
عبدالحسين
طالعي
بخش اول
چکیدة
آثار
الانوار البهیه
کارنامه چهارده
نور پاک‰ که در عرصه خاک خوش درخشیدند و راه به مردمان نمودند، چنان
شیرین و درسآموز است که همچون مشک و عنبر، هربار بوییدن
آن عطر تازه به مشام جان میرساند.
جان پرور است
قصه ارباب معرفت
رمـزی
برو بپرس و حدیثی بیا بگو
محدّث قمی
که جانی شیفته خاندان نور داشت، سه کتاب مختص سیره این
خاندان نگاشت: قرة الباصره (مختصر)، انوار البهیه (متوسط)، منتهی
الآمال (مفصل).
انوارالبهیه
در سال 1343قمری در مشهد مقدس نگاشته شد. و از همان زمان، متن اصلی
عربی و ترجمههای فارسی متعدد آن بارها به چاپ رسید.
محدّث قمی
دراین کتاب نیز ـ مانند کتابهای دیگر خود ـ فقط به کتابهای
معتبر استناد کرده و مباحث خود را به اشعار عربی و فوائد تاریخی
مناسب آمیخته است. همچنین برای روانی متن، از ذکر اسناد
ومنابع دوری جسته و متنی روان و خوشخوان عرضه کرده است.
بیت
الاحزان
محدّث قمی
در حدود سال 1340قمری، در زمانی که شمار تکنگاریها در مورد
حضرت زهراƒ اندک بود، به نگارش کتابی
مختصر، روان، خوش خوان، گویا و مستند در باب حضرت فاطمهƒ پرداخت و نام ابتکاری «بیت الاحزان» را بر آن نهاد.
این
کتاب، از همان آغاز، مورد توجه فراوان اهل تحقیق قرار گرفت، تا آنجا که متن
اصلی آن سه بار منتشر شد و ترجمههای متعدد از آن به زبان فارسی
نیز انتشار یافت.
کتاب، چهار باب
اصلی در بر دارد:
اول ـ ولادت،
اسماء و کنیههای حضرتش.
دوم ـ فضیلت،
جلالت، زهد، عبادت،علم و مکارم اخلاق حضرتش
سوم ـ اخبار سقیفه
و ستم و آزاری که پس از رحلت پدر گرامی به آن حضرت رسید.
چهارم ـ اندوه
و گریة آن بانوي بزرگ و رحلت و وصیت و وفات ايشان.
دکتر باقر
قربانی زرین، کتاب بیت الاحزان را بر اساس نسخه خطی مؤلف
تحقیق کرده، منابع مربوط را بر آن افزوده و با تصحیح کامل انتشار داده
است.
تتمة المنتهی
محدّث قمی،
مورخی است ژرف نگر، ومحدّثی است دقیق، که دقت و ژرف نگریِ
علمیِ او تحت الشعاع شهرت گستردة کتاب شریف مفاتیح الجنان قرار
گرفته، در حالی که جایگاه او در علم تاریخ، بسی استوار و
غیر قابل انکار است.
پس از این
که آن بزرگ مرد،کتاب منتهی الآمال را در شرح حال چهارده نورپاک‡نوشت، برای تکمیل مطالب آن، نسبت به نگارش شرح
حال خلفای معاصر معصومان احساس نیاز کرد. کتاب تتمةالمنتهی در این
جهت پدید آمد. این کتاب، از سال 11 هجری یعنی پس از
رحلت رسول خداˆ تا سال 656 هجری یعنی سقوط بنی عباس،
مهمترین رویدادهای دورة خلفای سه گانه و بنی امیه
و بنی عباس را در زمینههای سیاسی، فرهنگی و
شخصیت شناسی، به شیوة دانشنامهای بیان میکند.
شیرینيِ بیان و روانی قلم محدّث قمی چنان است که
خواننده هرگز با خواندن چنین متن سنگین تاریخی، احساس
خستگی نمی کند. در عین حال،استناد به منابع معتبر تاریخی،
این کتاب را در جایگاه مرجعي مطمئن برای پژوهشگران مینشاند.
تحفة الاحباب فی
نوادر آثار الاصحاب
در باب اصحاب پیامبر
خدا و ائمه هدی‰، آثار زیادی نوشته شده و دانشوران، جنبههای
مختلف زندگی اصحاب را بیان کرده اند.
اما بیشتر
این کتابها، جنبة تخصصی دارد و برای عموم مردم قابل استفاده نیست.
علاوه بر آن،
به زبان عربی نوشته شده، گاهی وارد حیطه مباحث اختلافی در
مورد بعضی از راویان حدیث میشوند، و مهمتر این که
حجم زیادی دارند که از حوصله و توان عموم مردم خارج است.
محدّث قمی
از یک سوي تسلط بر علم رجال و منابع آن داشت،و از سوی دیگر نیاز
مردم به آشنایی با راویان و شاگردان را میشناخت.
علاوه بر اینها،
قلم روان و بیاني آسان داشت که به گزینش و نگارش شرح حالی از
اصحاب پیامبر و ائمه‰ بسيارکمک کرد.
بدین
سان، در سال 1331 قمری ـصد سال پیش ـ نگارش کتابی را به پایان
برد که آن را تحفةالاحباب نام نهاد. در این کتاب، شرح حال 764 تن از یاران
معصومین را میخوانیم، همراه با نکاتی آموزنده ـ تاریخی،
اخلاقی، تربیتی و عقایدی ـ که با چینش زیبايي
در کنار هم جای گرفته است.
این کتاب
برای نخستین بار در سال 1329 شمسی بر اساس نسخه خط مؤلف و پس از
آن نیز بارها ـ همراه با منابع و مدارک متن ـ به چاپ رسیده است.
ترجمة جمال
الاسبوع
عالم عامل و
زاهد ربّانی جناب سید ابن طاووس، محدّث نامدار قرن هفتم هجری،
گنجینهای پربار از کتابهای مربوط به دعا برای آیندگان
به یادگار گذاشت، که هر یک از آنها در جای خود درخشش ویژه
دارد.
یکی
از این آثار گران سنگ، جمال الاسبوع است، در باب اعمال عبادی هفتگی،
که محدّث قمی بیش از صد سال پیش، آن را به فارسی
برگردانده تا فارسی زبانان نیز، از آن بهره گیرند.
وی توضیحاتی
بر کتاب افزوده، از جمله تذکر و هشدار به مردم در مورد کتابهای ضعیف
و غیر معتبر که به نام کتاب دیني عرضه میشود. (صفحه 99 ـ
100)که در ضمن آن گوید: «مستدعی از برادران دینی که در
خصوص این زمان، زیادتر در صدد تکمیل دین و معرفت باشند، و
ترک کنند خواندن [کتابهایی مانند] اسکندر نامه و رموز حمزه و خاور
نامه و امثال اینها را... که دروغ و حرام است خواندن و گوش کردن آن، و نخرند
و نخوانند، بلکه سایرین را نیز منع کنند.
و در عوض قرآن،
صحیفه کامله [سجادیه]، کتاب حق الیقین، عین الحیاة
[نوشته علامه مجلسی]، معراج السعاده [نوشته مولی احمد نراقی]،
کلمه طیبه، نجم ثاقب [نوشته محدّث نوری] و امثال این کتابها را
بخوانند. و از حق تعالی تعجیل فرج بخواهند و بر غریبی
اسلام بگریند».
چكيدة يازده
رساله
1. سبيل الرشاد
فى اصول الدين
رسالهاى فارسى
است در اصول پنجگانه دين. اين رساله، براى اين نوشته شده تا مقدمهاى بر رساله
عمليه منتخب المسائل باشد. سبيل الرشاد يك بار در 1325 ق به همراه سه رساله ديگر
چاپ سنگى شده است. اخيراً نيز اين رساله به كوشش جناب شيخ عبدالله غفرانى در دفتر
هفتم مجموعه رسائل فارسى (مشهد، بنياد پژوهشهاى اسلامى) چاپ شده و در اينجا تجديد
چاپ مىشود.
2. ترجمه
اعتقادات علامه مجلسى
اصل رساله
اعتقادات به عربى و داراى دو باب است: باب اول مربوط به اصول عقايد و باب دوم در
سير و سلوك است. به دليل اهميت اين رساله، بسيارى آن را به فارسى ترجمه كردهاند
كه بعضى چاپ شده و بعضى ديگر به صورت خطى باقى ماندهاند. محدث قمى تنها باب
نخستين آن را ترجمه كرده است. اين رساله را آيهالله حاج شيخ رضا استادى بر اساس
نسخه خط مؤلف تصحيح كرده و در مجله كيهان انديشه (ش 5، بهار 1365) چاپ كردهاند كه
در اين مجموعه باز چاپ شده است.
3. الفصول
العلية فى المناقب المرتضوية
مجموعهای
است مختصر در فضايل حضرت اميرالمؤمنين† كه مؤلف به عنوان منتخبى از كتب
فضايل فراهم آورده و در آن از آيات و احاديث و اشعار و كلمات دانشمندان اهل سنت
بهره گرفته است. همچنين به مناسبت، اشارهاى كوتاه به فضايل دوازده امام و جدّ
بزرگوارشان حضرت ابوطالب‰ كرده است.
چاپها:
1. تحقيق و نشر
مؤسسه در راه حق، قم، 1365 ش.
2. نشر طلا،
چاپ دوم، 1376. ظاهراً اين چاپ افست از چاپ در راه حق است.
در اين جا از
تصحيح مؤسسه در راه حق بهره گرفته و فصول چهاردهگانه كتاب تيترگذارى شده است.
ترجمههاى
عربى:
1. ترجمه مصطفى
على، بيروت، دار المحجه البيضاء، 1416 ق.
2. ترجمه اقبال
وافى، قم، مؤسسه معارف اسلامى، 1374 ش.
3. ترجمه مؤسسه
الترجمه الاسلاميه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين، 1416 ق.
4. ترجمه مؤسسة
البيان للترجمه، بحرين، مكتبة فخراوى، 1416 ق.
4. قرّةالباصرة
فى تواريخ الحجج الطاهره
رساله مختصرى
است در شرح احوال چهارده معصوم‰. محدث قمى پس از اين رساله، كتابى به
عربى با عنوان الانوار البهيه فى تواريخ الحجج الالهيه تأليف كرد؛ چنان كه منتهى
الآمال نيز به زبان فارسى در همين موضوع اما به تفصيل، تأليف محدث قمى است. آيه
الله استادى اين رساله را بر اساس نسخه خطى موجود در كتابخانه مدرسه فيضيه تصحيح و
در مجله نور علم (دوره دوم، ش دوم، مسلسل 14) چاپ كرد. اين رساله به صورت مستقل
نيز در سال 1365 در مؤسسه در راه حق چاپ شده است.
5. تتميم تحية
الزائر
تحية
الزائر آخرين تأليف مرحوم محدث نورى است كه با وفاتش ناتمام ماند و محدث قمى آن را
ظرف مدت 16روز در 13 رجب 1320 تكميل كرد. آنچه در اين كتاب به قلم محدث قمى است،
شامل تكميل مقام دوم خاتمه تحية الزائر است كه تاكنون تصحيح نشده بلكه دوبار چاپ
سنگى شده است. مصحح محترم هر دو چاپ را در اختيار داشته و بر اساس آنها اين رساله
را تصحيح كرده است. علاوه بر دو چاپ پيش گفته، حواشى خطى محدث قمى بر يكى از
چاپهاى سنگى نيز در اختيار مصحح قرار گرفت كه از آنها هم بهره برده است.
6. گناهان
كبيره و صغيره
رساله ذخيرة
الأبرار فى منتخب انيس التجار يكى از آثار فارسى مرحوم محدث قمى است. اين رساله به
ضميمه غاية القصوى ـ كه ترجمه عروة الوثقى است ـ در سال 1328ق در بغداد به تصحيح
محمدرضا نايينى چاپ شده و پس از آن بارها از روى همان چاپ افست شده است.
اصل انيس
التجار از تأليفات مولى مهدى نراقى است كه مرحوم محدث قمى آن را با فتاوى آيه الله
سيد محمد كاظم طباطبايى يزدى تطبيق و چاپ كرده است. ذخيرة الابرار داراى هفت باب
است و مؤلف پس از پايان باب هفتم، رساله گناهان كبيرة را كه در واقع رساله مستقلى
است، با عنوان باب هشتم آن كتاب تأليف و در انتهاى ذخيرة الابرار قرار داده است.
7. هداية
الانام الى وقايع الايام
مختصر وقايع
الايام است كه در 1342 ق در مشهد تأليف شده و نخستين بار در1351 ق چاپ شده است. به
گفته شيخ آقا بزرگ تهرانى، مرحوم كرمانى در نفايس اللباب از اين كتاب فراوان نقل
كرده است.
مؤلف در مقدمه
اين رساله مىگويد: «حقير ملخّص و لباب [وقايع الايام] را جمع نمودم كه بالاستقلال
رساله نافعه باشد، و هم به منزله فهرستى براى آن كتاب شريف باشد».
اين رساله بر
اساس چاپ اول اين كتاب و نيز چاپ محمدعلى علمى (1326 ش، تهران) كه هر دو چاپ مزيّن
به حواشى آية الله سيد شهاب الدين مرعشى است، تصحيح و مصادر آن تخريج شده است.
8. تكليف اهل
منبر
اين گفتار،
ترجمه بخشى از كتاب نفثة المصدور (خاتمة فيها نصائح كافية و مواعظ شافية، چاپ شده
در ذيل نفس المهموم، ص 681 ـ 692) است كه به توصيههايى به اهل وعظ و منبر پرداخته
است. اين گفتار، ترجمه محققان مجله حوزه است كه پيش از اين در شماره 47 آن مجله
چاپ شده است.
9. مختصر
الشمائل المحمديه
شمائل النبى
تأليف ابوعيسى محمد بن عيسى ترمذى (م 279ق) است. محدث قمى اين كتاب را همراه با
توضيحاتى تلخيص كرده است. آية الله حاج شيخ رضا استادى اين رساله را بر اساس نسخه
خط مؤلف تصحيح و منتشر كرده است. ما همان چاپ را اساس قرار داديم و منابع روايات
از اصل شمائل النبى (چاپ شيخ ماهر ياسين فحل، تونس، دارالمغرب، چاپ دوم 2008 م) بر
آن افزوده شد.
چاپها:
1. تحقيق رضا
استادى، 38 صفحه، قم، مؤسسه در راه حق، 1365 ش.
2. تحقيق رضا
استادى، ضمن كتاب الرسائل الأربعة عشر (ص 227ـ 272)، قم، دفتر انتشارات اسلامى،
1415 ق.
ترجمه فارسى:
1. سيماى
پيامبر اسلامˆ، 636 ص، قم، مؤسسه در راه حق، 1366ش.
2. سيماى
پيامبر اسلامˆ، 96 ص، قم، برگزيده، 1385 ش.
3. ترجمه مختصر
الشمائل المحمديه، ترجمه جواد قيومى (ضمن كتاب توتياى ديدگان، ص 373 ـ 412)،
تهران، آفاق، 1375.
10. الفوائد
الرجبية فيما يتعلّق بالشهور العربية
اين رساله
نخستين تأليف محدث قمى است كه در 1315 ق يعنى در حدود 21 سالگى ايشان تأليف شده و
در همان سال به خط شريفش چاپ سنگى شده است. اين رساله شامل دوازده باب و يك خاتمه
است و شامل وقايع و اعمال ماهها و روزهاى قمرى است. خاتمه نيز شامل اعمال مشترك
ماهها و اعمال روزها و ساعات و نيز اعمال نوروز است.
اين رساله بر
اساس تنها چاپ آن ـ يعنى چاپ سنگى 1315 ق ـ تخريج مصادر و تصحيح شد. در اين جا بجا
است كه از سعي محقق گرانقدر حضرت آقاى شيخ كاظم محمودى ياد و تقديرشودكه رساله را
يك بار به دقت از نظر گذراندند و نكات ارزشمندى را گوشزد كردند.
شايان ذكر است
كه مؤلف به جاى نام كتابها از رمز استفاده كرده بود كه در اين تصحيح رمزگشايى شده
و نام كامل كتابها آمده است.
شرح و ترجمه و
نسخه خطى: شيخ اسماعيل ارومى اين رساله را شرح و ترجمه كرده و المواهب السنية فى
شرح الفوائد الرجبية ناميده است. همچنين سيد محمد صحفى اين رساله را به فارسى
ترجمه كرده است.
نسخه خطى اين
رساله ـ كه ظاهراً مسوّده است ـ در ضمن مجموعه شماره 12653 كتابخانه آية الله
مرعشى وجود دارد.
11. شرح دعاء
السمات
اين رساله شامل
حواشى دعاى شريف سمات است كه مرحوم محدث قمى ضمن ترجمه جمال الاسبوع (چاپ سنگى، ص
533 ـ 538) به عربى گنجانده است.
متأسفانه در
چاپ جديد ترجمه جمال الاسبوع (انتشارات دارالثقلين، چاپ اول، 1383) اين حواشى چاپ
نشده و تنها به ارجاع به حواشى فارسى محدث قمى در رساله دستورالعمل اكتفا شده است!
پيشتر اين
رساله در ميراث حديث شيعه (دفتر 18، ص 449 ـ 465) به تحقيق و مقدمه جناب فارس
حسّون كريم چاپ شده بود كه در اين مجموعه بازچاپ شد.
الدرّ النظیم
فی لغات القرآن العظیم
یکی
از علوم قرآن که در فهم معانی این کتاب الهی اثر مهمی
دارد، شناخت«مفردات قرآن» است. این علم معنای واژههای مختلف ـ
به ویژه واژههای کلیدی ـ قرآن را پی میگیرد.
صدها کتاب در این مورد نگاشته شده که هر یک به گونهای به این
مهم پرداخته اند.
محدّث قمی
در سن 25 سالگی (1321 قمری) در نجف، کتاب الدرّ النظيم را سامان داد،
به گونهای که:
ـ گزیدهای
مفید و ملخّص از منابع مفردات را در بردارد.
ـ به احادیث
اهل بیت‰ نیز به عنوان منابع معتمد توجه کرده است.
ـ برخی
از تفاسیر کهن شیعی مانند تفسیر قمی و تفسیر
عیاشی، همچنین برخی از تفاسیر قرن یازدهم به
ویژه تفسیر مرآة الانوار، از منابع کتاب است.
ـ تأویلهای
برگرفته از روایات معتبر را در کنار معنای لغات آورده است.
ـ گزینش
و چنین مطالب، با سلیقه و ابتکار انجام شده است.
تحقیق
کتاب بر اساس نسخه اصل مصنف انجام شده است. ناشر (بنیاد پژوهش هاي اسلامی
آستان قدس رضوی) ترجمة فارسی کتاب را نیز منتشر کرده است.
سفينة البحار
علامه مجلسی
در زمان خود سيصد و اندي سال پیش ـ با نگارش دانشنامه جاودانه بحارالانوار،
سفرهای از دانش اهل بیت‰برای
آیندگان گسترد و آرزو کرد که این خوان علم تا زمان ظهور حضرت بقیه
الله ارواحنا فداه همچنان گسترده بماند.
بديهي است كه
«دریاهای نور» به کشتی رهواري نیاز دارد که بتوان در آن
به گشت و صید پرداخت.
بدین روی
بهترین راهنمای موضوعی بحار الانوار به دست محدّثی عالی
مقام پدید آمد که خود، جانی آشنا با احادیث اهل بیت‰ داشت و در
طول 20 سال از عمر پر بار، دست کم دو بار بحار را با دقت تمام خواند و یادداشت
هایی فراوان برداشت.
آنگاه نکاتی
برای روزآمد شدن راهنمای خود بدان افزود و کتابی نفيس پدیدآورد
که خود، آن را از تمام کتابهای دیگرش بالا تر میدانست.
سفینه
البحار، از سال 1352قمری تا کنون بارها به چاپ رسیده است. علاوه بر
چاپ سنگی دو جلدی پیشین، در سالهای اخیر، سه
بار به صورت حروفی تحقیق و منتشر شده است: چاپ 8 جلدی انتشارات
اسوه، چاپ 8 جلدی بنیاد پژوهشهای اسلامي آستان قدس رضوی
بر اساس نسخه اصلی به خط مؤلف، و چاپ انتشارات کوثر ادب که تا کنون 2 جلد آن
انتشار یافته است.
شرح حکم نهج البلاغه
نهج البلاغه یادگار
ماندگار شریف رضی است که از سال 400 هجری قمری تا کنون،
روشنی بخش مجالس اهل ایمان و حیات بخش دلهای حق طلبان
است.
شریف رضی،
با گزینش کلماتی از امیر کلام، امام امیر المومنین† دل و زبان
به آن آستان آسمانی بست و راه هدایت به همگان نشان داد.
کلمات مولی
الموالی، دهها بار به دست کاتبان نور نوشته شد، به زبانهای مختلف
ترجمه و شرح شد و گزیدهها از آن به سامان آمد. و این کلام هدایت،
هر جا رسید، راه نمود و حیات بخشید.
محدّث قمی،
کلمات قصار حضرتش ( 373 حدیث) را به ترتیب حروف الفبا مرتب ساخت. و
برای هر کدام، توضیحی مختصر، روان، شیوا، جامع و مستند
نوشت که مانند دیگر آثارش جاودانه و روح افزا است.
شرح حکم
نهج البلاغه برای نخستین بار به دست دکتر باقر قربانی زرین
در سال 1375 بر مبنای نسخه خط مولف تحقیق و تصحیح شد. و بنیاد
نهج البلاغه به شرح آن همت گماشت. ترجمه فارسی آن نیز تحت عنوان علم
زندگي در نهج البلاغه (ترجمه ستوده دین پرور، بنیاد نهج البلاغه، 1385
ش) انتشار یافته است.
طبقات علما و
اصحاب ائمه و شعراء
پس از آن كه
محدّث قمي كتاب تتمه المنتهي را ـ به عنوان تكملهاي بر منتهي الآمال ـ نگاشت، با
توجه به ديدگاه تاريخي كه داشت، به شناساندن طبقات شخصيت هاي مشهور پرداخت.اين
شخصيتها، شامل خلفا، اصحاب ائمه‰، علما، شعرا و ديگران است. اين
رساله، ابتدا به عنوان يك فهرست براي تتمه المنتهي، وقايع سال 11 تا 656 را در بر
داشت، سپس مؤلف آن را تا سال 1281 ادامه داد، كه البته وقايع سالهاي 656 به بعد،
با تفصيل بيشتري همراه است. اين رساله به عنوان دستنامهاي مختصر از رويدادهاي
فرهنگي سيزده قرن تاريخ اسلام، قابل مراجعه و استناد است.
علم الیقین
فی معرفه اصول الدین
علامه مجلسی
در سده یازدهم و دوازدهم هجری قمری، دهها سال برای احیاء،
تصحیح و نشر احادیث اهل بیت‰ کوشید و آثاری گران سنگ
بر جای نهاد که در میان آنها، دانشنامة گسترده بحار الانوار، درخشش ویژهای
دارد.
علامه مجلسی
برای بهره گیری فارسی زبانان از حقایقی که در
دل این دریای نور جای گرفته، چندین گزیدة
فارسی ـبه شیوة موضوعی ـ از آن بر آورده، از جمله حق الیقین
که در آخرین سال حیات پر بار خود به پایان رسانده و در وصیت
نامه خود، آیندگان را به بهرهگیری از آن تأکید کرده است.
محدّث قمی،
به ارزش کتاب واقف شد و حجم زیاد آن را دید که برای استفاده
عموم خوانندگان دشوار است. بدین روی، در سال 1321 قمري(در سن 27 سالگی)
خلاصهای از کتاب حق الیقین فراهم آورد و آن را علم الیقین
نام نهاد.
علم الیقین،
پس از گذشت حدود يكصد سال از تالیف، برای نخستین بار با تحقیق
استاد جواد قیومی توسط دارالثقلین (به عنوان چهارمین کتاب
از مجموعه آثار محدّث قمی) در سال 1386 شمسی انتشار یافت.اين
کتاب معتبر، به زبان ساده و روان، قابل استفاده برای تمام طبقات تواند بود.
الفوائد الرضویه
شرح حال بیش
از هزار تن از عالمان شیعه است که يكصد سال پیش به اين عنوان به دست
محدّث قمی نوشته شده است. کتاب، به ترتیب الفباییِ نام این
بزرگان مرتّب شده است. خواننده گرامی، در خلال شرح حالهایی ـ
کوتاه و بلند ـ که در این کتاب آمده، جلوه هایی گوناگون از
اخلاق، تاریخ، کتابشناسی، فرهنگ، دین، ادب،علم، و فضیلت
در طول هزار سال ( پس از غیبت کبری تا زمان تالیف کتاب) مییابد.
به راستی،در کمتر کتابی این همه نکته را،یکجا و جامع میتوان
یافت. فوائدی که در حاشية برخی از شرح حالها آمده، چنان
ارزشمند است که كمتر از متن نیست و چنان شیرین است که هر
خوانندهای را به خود میکشاند. ارجاعهای دقیق، روشمندیِ
نویسنده را نشان میدهد.
فیض
العلّام
برای کسی
که به چشم ظاهر بین، به دنیا مینگرد، روزها و شبها چیزی
جز حرکت تکراری ماه وخورشید نیست. اما اگر ژرف بنگرد، میبیند
که همه روزها مانند هم نیستند. و شبها نیز همه یکسان نیست.
لحظاتی
در تاریخ حیات بشری هست که به نام و یاد برخی
بزرگان پیوند خورده و جایگاهی والا یافته که با لحظات دیگر
تفاوت دارد، گر چه همه این لحظات، نتیجه حرکت خورشید و ماه است...
فیض
العلّام، تلاشی است برای ثبت رویدادهایی که به پارهای
از لحظات، رنگ جاودانگی داده و آنها را درتاریخ، از لحظات دیگر
تمایز بخشیده است. این کتاب، به ترتیب روزهای سال
قمری مرتب شده و در هر روز، رویدادهای آن روز را ـ به ویژه
آنچه به دانشمندان ارتباط دارد ـ به یاد میآورد، تا همگان بخوانند و
بدانند که دانشی را که در دست دارند، با چه زحمت و خون دل خوردن به دستشان
رسیده است.
اما این
همه، درون مایه فیض العلّام نیست. محدّث قمی نگاهی
معنوی نیز بر روزها دارد. لذا پارهای از اعمال عبادی
روزها و شبها را نیز در آن بر میشمارد تا دریچهای از
معنویت بر تاریخ بیفکند.
این
کتاب، خواندنی است، برای هر کسی که زندگی را منحصر به چند
سال عمر خود نمی داند، بلکه به تاریخ مینگرد و به انسان... .
فیض القدیر
«عبقات
الانوار»، شاهکار دانشور جامع و کم نظیر شیعه، علامه میرحامدحسین
هندی، در مجلدات مختلف، حقیقت والای امامت را از جوانب مختلف به
بررسی نشسته است. از جمله مجلد غدیر خم که در خلال حدود پنج هزار
صفحه، این حدیث شریف را از دهها راوی و کتاب اهل تسنن
نقل کرده و گوهرهای مهمی از درون این صدف آسمانی برآورده
است. محدّث قمی، به ضرورت تلخیص این کتاب ارزشمند پی برده
و «فیض القدیر» را در تلخیص آن (نزدیک به یک دهم
متن اصلی ـ در یک مجلد) سامان داده، در زمانی که حدود 27 سال از
عمر شریفش گذشته است. اینک این کتاب، فرصتی است مغتنم برای
کسانی که فرصت و حوصله مطالعه و دقت و بررسی در اصل مجلد غدیر
کتاب عبقات الانوار را ندارند، تا با حقیقت غدیر و نتایج درخشان
آن آشنا شوند
کحل البصر
سیرة
رسول اللهˆ همواره درس آموز است، مانند چشمهای که همواره میجوشد
و آب تازه و گوارا از آن به کام تشنگان میرسد. آن بندة مقرّب كه اوج مقام
خود را در عبوديت كامل خدايش يافته بود، راه هدايت را در عمل به مردمان نشان داد.
بدين روی، سیرة آن گرامی، کتابی است همواره گشوده بر روی
بشر که در آن بنگرند و به سعادت برسند.
در این میان،
برخی از مورّخان برای تقّرب به حاکمان غاصب و ستمگر، ناجوانمردانه، این
سیرة نورانی را با مطالب زشت، آلودند و خرافهها را به نام سیرة
نبوی انتشار دادند.
محدّث قمی
در سالهای اقامت مشهد، کتاب کحل البصر را در باب سیرة نبوی
نگاشت، که به همّت فرزندان گرانقدرش میرزا علی و میرزا محسن
محدّث زاده ـرحمه الله علیهما ـ انتشار یافت. کتاب در پنج باب سامان یافته
است:
اول ـ نسب و
ولادت و رضاع پیامبر (با تفصیل در مورد اجداد حضرتش)
دوم ـ رویدادهای
عمر شریف حضرتش (با تفصیل در مورد حضرت عبدالمطلب و فضایل و
فرزندانش)
سوم ـ اخلاق
پسندیدة پیامبر.
چهارم ـ غزوههای
حضرتش (که همه در مقام دفاع از حریم مسلمانان بود).
پنجم ـ رحلت پیامبر،
و حوادث تلخ آن ایام.
الکنی و
الالقاب
تاریخ
علم، همواره به وجود دانشمندان و اندیشهوران، از مناطق مختلف در زمینههای
گوناگون افتخار میکند. بخشی از دانش بشری، در گرو شناخت
عالماني است كه خواندند و نوشتند و درس گفتند و به ديگران آموختند.
منابعی که
به شرح حال عالمان مسلمان میپردازد، معمولا بر اساس نام آنها سامان یافته
است. در این میان، کتاب هایی نیز بر مبنای کنیهها
و لقبها نوشته شده است. این منابع برای شناخت کسانی به کار میآید
که بیش از نام، به کنیه یا لقب خاصی شهرت یافته
اند.
الکنی و
الالقاب در شمار این آثار است. محدّث قمی در این کتاب
ـ که در سه سال
آخر عمر پر برکت خود نوشته ـ سالها تجربه و دانش و سلیقه و ابتکار خود را
به کار گرفته تا مجموعهای فراهم آورد خوش خوان، درس آموز و مستند، که نه
تنها برای خواص و اهل تحقیق، بلکه برای تمام طبقات خوانندگان مفید
باشد.
در این
کتاب، با شرح حال و آثار بیش از 1300 دانشمند شیعه و سنی آشنا میشویم.
دانستنی است که این دانشنامه معتبر و مختصر، بر مبنای 235 منبع
فراهم آمده که نام و مشخصات آن منابع در مقدمه کتاب یاد شده است.
لُبّ الوسائل
محدّث جليل
شيعي جناب شيخ حرّ عاملي در قرن يازدهم هجري، پس از تأليف دانشنامة سترگ وسائل
الشيعه، چندين كتاب و رسالة مختصر، از آن استخراج كرد، از جمله بدايه الهدايه، كه
در حد يك رسالة فتوايي، فقط واجبات و محرمات را بر اساس دانشنامه بزرگ خود و به
همان ترتيب، بيان مي دارد.
محدّث قمي وقتي
به نسخهاي از بدايه الهدايه دست مي يابد، براي تكميل آن، مستحبات و مكروهات را از
وسائل الشيعه بر مي آورد، و تتميم بدايه الهدايه يا لُبّ الوسائل نام مينهد. آن
گاه اين دو رساله را به هم ادغام مي كند و در هر باب، ابتدا متن بدايه الهدايه را
به عنوان «فصل»، و پس از آن تتميم را به عنوان «وصل» مي آورد. بدين روي، اين كتاب
را گاهي «فصل و وصل» نيز مي نامند.
بدايه الهدايه
و تتميم آن، براي نخستين بار در سال 1405 قمري به تحقيق و تصحيح جناب شيخ محمد علي
انصاري شوشتري توسط موسسه آل البيت در دو مجلّد انتشار يافت. بدين سان، يك كتاب
مرجع همراه ـ به عنوان خلاصه و راهنماي دوره سي جلدي وسائل الشيعه ـ پديد آمده كه
در سطوح مختلف مي تواند مورد رجوع قرار گيرد.
مجموعة آثار ج
1
در این
مجموعه، پنج رساله ارزنده و مفید در باب اخلاق، از محدّث قمی آمده
است:
1. منازل
الآخرة: این کتاب مفید و اثر گذار، به زبانی روان و آسان، مواقف
برزخ و قیامت را توضیح میدهد و دیدگان انسان را برای
این راه دشوار، میگشاید.
2. شرح صد
کلمه:محدّث قمی، تمام کلمات قصار امیرالمومنین† را که در
باب آخر نهج البلاغه آمده، در کتابی مستقل به زبان عربی شرح و توضیح
داده است. اینک در این رساله، شرح صد کلمه از آن مجموعه را به زبان
فارسی روان آورده تا خوانندگان فارسی زبان را مفید افتد. اشعار
شیرین فارسی، که مؤلف در ضمن این شرح آورده، لذت خواندن
آن را در دو چندان میکند.
3. نزهة
النواظر: ترجمه فارسی کتاب «معدن الجواهر» که عالم بزرگ شیعی
مرحوم ابوالفتح کراجکی در قرن پنجم نوشته است. این کتاب، شامل گزیدهای
از احادیث اخلاقی، و کلمات برخی از حکیمان است (بیش
از 340 جمله) که به ترتیب اعداد ( یک تا ده) آمده است. محدّث قمی
با افزودن پارهای توضیحات و اشعار فارسی، کتاب را برای
خوانندگان فارسی زبان، خواندنیتر کرده است.
4.کلمات طریفه:
پنجاه کلمه ـهرکدام در یکی از ابواب اخلاقی ـ که عمدتا برگرفته
از کتابهای اخلاقی و اشعار فارسی است؛ کلماتی که از دل
برآمده و بر دل مینشیند.
5. چهل حدیث:
محدّث قمی به شیوه دیگر عالمان گذاشته، چهل حدیث ـهر کدام
در یک موضوع اخلاقی ـ آورده تا به سان سفرهای گسترده، برای
عموم مردم قابل استفاده باشد.
مجموعة آثار ج2
در این
مجموعه، پنج رساله در باب ادعیه و آداب شرعی، از محدّث قمی آمده
است:
1. الباقیات
الصالحات: شامل بیش از سيصد دعای کوتاه و معتبر،که بيشتر خوانندگان،
از آن در حاشیه مفاتیح الجنان بهره گرفته اند.
2.
دستورالعمل:رسالهای در اعمال روزها که اندکی پیش از مفاتیح
الجنان نوشته و میتوان آن را خلاصهای از آن کتاب شریف و در
برخی موارد مکمل آن دانست.
3. لئالی
منثوره:منتخبی معتبر و دلنشین از آداب و ادعیه شرعی که
محدّث قمی در سال 1324 قمری (سن سي سالگی) نوشته و سرشار از
نکات گوناگون ارزشمند است.
4. دوازده دعای
مأثوره:رسالهای بسیار مختصر شامل دوازده دعای مختصر و معتبر.
5. سیر و
سلوک امام رضا† در سفر مرو:رجاء بن ابی ضحاک ـ که از همراهان حضرت رضا† در سفر
حضرتش از مدینه تا خراسان بود ـ اعمال عبادی حضرتش را گزارش کرده که
دراین رساله ترجمه آن حدیث را همراه با پارهای از آداب اخلاقی
آن امام همام، آورده است.
مقامات العلیه
تغییر
درونی انسان، هدف همه تلاشهای دینی و مجاهدات پیامبران
و امامان‰ و پیروان آنان است. بدين روي، اخلاق، جایگاه مهمی
در مباحث دینی دارد، تا مقدمهای بر عمل صحیح و خدا
پسندانه انسان باشد، که بهسازی فرد و جامعه در گرو آن است.
یکی
از آثار گرانقدر در این زمینه، کتاب معراج السعاده نوشته مولی
احمد نراقی است که دهها سال مردم با آن انس داشته اند.
محدّث قمی
در راستای خدمات خالصانه دینی خود خلاصه ای از این
کتاب فراهم آورده، بدین ترتیب که به مباحث کاربردی اولویت
داده و قلم آن را روان تر ساخته، به گونهای که برای عموم مردم قابل
استفاده باشد.
نویسنده
برای این که کتابی خوش خوان عرضه کند، اشعار فارسی ساده و
گیرا بر آن افزوده است
منتهی
الآمال
یکی
از معتبر ترین آثار محدّث قمی است که در سال 1350 قمری نوشته و
شهرت فراوان یافته است. کتاب در چهارده باب به فضائل، اصحاب، تاریخ،
کلمات، فرزندان چهارده معصوم‰ میپردازد.
در این میان،
در شرح حال امام حسن† رویدادهای مربوط به بنی الحسن، و در شرح حال
امام حسین† رویدادهای کربلا را به تفصیل باز میگوید.
نیز در هرکدام از این عناوین، به مناسبت، شرح حال برخی از
عالمان شیعه را بیان میدارد.نقل اشعار فارسی و عربی،کتاب
را خوش خوان تر کرده است.
نحوه گزینش
و چینش مطالب، به این کتاب اعتبار خاصی بخشیده، به گونهای
که آن را در عداد کتب مرجع جای داده است.
گزیدهها
و باز نویسیهای مختلف از این کتاب منتشر شده که برای
بهرهگیری بیشتر از کتاب، مفید است.
مفاتیح
الجنان
دربارة مشهور
ترین کتاب محدّث قمی که در هر خانه و مسجد و زیارتگاهی،
در کنار قرآن جای دارد و همگان با آن آشنایند، چه میتوان گفت؟
کتابي که میلیونها
نسخه آن به زبانهای گوناگون، به شکلهای مختلف، در دسترس همه مردم
است.
کتابی که
همدم مسلمانان در بهترین لحظات مردم و انیس معنویترین
دقايق در شبها و روزهاي آنها است.
این
کتاب بزرگ و انسان ساز، همچون خورشید است، که همگان هر روز میبینند،
بلکه به تابش نور آن زندهاند، ولی راز و رمزهای فراواني دارد که
ناگشوده باقی مانده اند. حیات معنوی مسلمانان نیز در طول
نود سال اخیر با نام مفاتیح الجنان گره خورده است، اما صدها نکته علمی
و راهگشا دراین کتاب گرانقدر هست که هنوز بیان نشده است. دهها شرح و
ترجمه که بر دعاهای معتبر این کتاب، به زبانهای مختلف نوشته
اند، پارهای از این پردهها را بالا برده است. ولی هنوز جای
کار زیادی دارد.
هر کس دوست
دارد ثمره پر بار خلوص واخلاص درعمل را ببیند، به مفاتیح بنگرد و به این
همه درس زندگی که در آن است.
محدّث قمی
رساله باقیات صالحات را نیز پس از مفاتیح نگاشت تا همیشه
همراه آن منتشر شود. و آن نیز به راستی، باقیات صالحات است، از
دانشوری که جز خدای حکیم به هیچ چیز نیندیشيد
و جز چهارده نور آسمانی‰ بر هیچ دری سر نسایيد.
واین است رمز جاودانگی او ... .
نفس المهموم
برخی از
پدیدهها و حقایق، همواره تکرار میشود. اما گویی
رمز حیات آنها در همان تکرار است. انسان تا وقتی که زنده است، نفس میکشد.
و این عمل تکراری رمز حیات جسماني اوست،که اگر چند لحظه قطع
شود، عمر او نیز پایان مییابد.
نام و یاد
کربلا وعاشورا، رمز حیات معنوی انسانها است. درآن نیم روز، در
آن بیابان چه گذشت که این همه گفتهایم و شنیدهایم
و خواندهایم، اما هنوز تازگی دارد و دلها را به خود میکشاند؟
چه جاذبهای است در این مغناطیس که پس از گذشت چهارده قرن، همچنان
کلیدی برای تحول روحی و بهسازی اخلاقی است؟
این راز
پنهان و رمز ناگشوده، بسیاري از دانشوران را برآن داشت تا گامی در
آستان مقدس حسینی بردارند و مردم را با فرهنگ عاشورا آشنا کنند. محدّث
قمی نیز با نگارش کتاب نفس المهموم، گامی مهم در این راه
نورانی برداشت. وی از استادش محدّث نوری آموخته بود که دروغ و ریا،
دو آفت بزرگ هستند که بر این شجره طیبه مینشینند و آن را
از درون میپوسانند.
بدین جهت
مقتلی معتبر فراهم آورد تا همگان، از آن بهره گیرند و مخلصانه سخنان
راست بگویند و بشنوند، و به مدد اخلاص در دل و صداقت در زبان، در آستان حسینی
گام نهند. نفس المهموم به زبان عربی است، اما به كمك ترجمههای کامل
ومنتخب، و نیز باز نویسیهای گوناگون، فارسی زبانان
نیز میتوانند از آن بهرهها برگیرند.
هدیه
الاحباب
کنیه و
لقب در روزگار پیشین ـ و تا حدی در این زمان ـ در کنار
اسم شخصیتهای علمی، وسیله شناخت آنها بوده و هست.
بدین روی
برخی از عالمان و اندیشمندان، عمدتاً به کنیه و لقب شناخته میشوند.
اما اینان چه کسانی هستند؟ به منابعی نیاز داریم که
به این پرسش مهم پاسخ دهد. در مواردی که یک کنیه یا
لقب برای چند نفر به کار میرود، این منابع بیشتر به کار
میآید.
هدیه
الاحباب، کتابی است مختصر برای شناساندن صدها دانشمند شیعه و
سنی، به زبان فارسی، که در کمال اختصار، آثار آنها را شناسانده و
نمونهای از اشعار و اندیشههای آنها را نیز بیان
داشته است. یکی از امتیازهای کتاب، آن است که با وجود
اختصار، علاوه بر راهنمايي به منابع دیگر، فشردهای از نکات برگزیده
در باره آن شخصیتها را آورده تا خواننده متوسط را نیز بهرهای
رساند.
هدیه
الزائرین
«زیارت»
مدرسهای است که رسول خدا و ائمه هدی‰ برای تربیت پیروان
خود گشوده و همگان را به شرکت در این مدرسه فرا میخوانند.
نکات فروانی
در باب زیارت در متون معتبر آمده که باید توضیح داده شود. در این
صورت، روشن میشود که زائر، از زمانی که قصد زیارت میکند،
در تمام مراحل خود از این برنامه مفید و انسان ساز بهره میبرد:
در مرحله سفر، در زمان اقامت در محل زیارت، در زمان خواندن زیارت
نامه، در برخورد با هم سفران، و در زمان بازگشت.
بخشی مهم
از این تربیت، با تفکر در تاریخ زیارتگاه و اندیشه
در متن زیارتنامه به دست میآید. بدین جهت، هرچه بیشتر
در باب این مکتب تربیتی بتوان کار کرد، کمکی به احیای
این فرهنگ انسان ساز است.
محدّث قمی
با تألیف هدیه الزائرین، در سن 27 سالگی ( سال 1322 قمری)
گامی مهم در این راه بر داشت. کتاب، با مبحث آداب زیارت آغاز میشود.
و پس از آن به ترتیب، زائر را به شهرهای کاظمین، سامرا، کربلا،
نجف، مدینه، مشهد، قم، شهر ری و شام میبرد. در این میان
به زیارتهای جامعه میپردازد و چند باب به اعمال و عبادات ماههای
سال، شب و روز جمعه، وآداب عبادی روزانه نیزاختصاص میدهد. در
این کتاب ـ که به زبان فارسی است ـ تاریخ هر یک از این
شهرها و حرمها نیز بیان میشود.
مختصر الابواب
خلاصهاي است
از كتاب حلية المتقين علامه مجلسي براي آشنايي كساني كه وقت و حوصله خواندن آن
كتاب مفصّل را ندارند.
بايد دانست كه
دانش اندك بشري ـ كه بزرگان دانش بشري به محدوديت آن اقرار دارند ـ بدان حد نيست
كه بتواند تمام اسرار و حكمتهاي اين مستحبات و آداب را دريابد. لذا انكار و تأويل
آنها خاستگاه علمي ندارد.
همچنين دانستني
است كه آداب و سنن در جايي بهره كامل مي دهد كه عامل به آنها، حداقل التزام به
واجبات و محرمات را داشته باشد. توجه به اين دو نكته در بهرهگيري از كتاب حلية
المتقين و خلاصه آن مفيد است.
مفاخر اسلام،
جلد یازدهم
شرح حال
بزرگان، همواره خواندنی است، از آن رو که درسهای انسانیت و
اخلاق و ادب را، نه در قالب نظری و کلامی، بل به زبان عمل، درمنظری
زیبا به نمایش میگذارد.بدین روی، برای
شناساندن بزرگان علم و ادب، کتابهای فراوانی نوشتهاند. این
رشته، همچنان جالب و جذاب و شیرین است که به همگان، بهره فراوان میرساند.
استاد فقید مرحوم حجةالاسلام علی دوانی، بخشي مهم از عمر خود
را در این راه گذراند. از سنین جوانی که با قلم شیوای
خود شرح حال مرحوم وحید بهبهانی را نوشت، حدود نیم قرن درهمین
رشته قلم زد. او در سالهای اخیر، حاصل این تلاشها را در دوره
کتاب مفاخر اسلام عرضه کرد.
اما تلاش او در
مورد محدّث قمی، نکتهای دیگر دارد. مرحوم دوانی درسال
1354، کتابی کم حجم تحت عنوان حاج شیخ عباس قمی مرد تقوا و فضیلتمنتشر
ساخت که مورد استقبال فراوان قرار گرفت، از آن رو که تنها کتاب مستقل در این
زمینه بود و بعلاوه مستند به مطالب و نکاتی بود که فرزندان آن
محدّثبزرگ، به ویژه دانشمند مخلص مرحوم میرزا علی محدّث زاده ـ یاد
آور شده بود. استاد دوانی، آن کار را کم کمپی گرفت. و در طول 25 سال
به کمک شایان بازماندگان محدّث قمی، با بسیاری از بزرگان
ديگر گفت و گو کرد. بعلاوه کتابخانه محدّث قمی و یادداشتها و نامههای
او را نیز بررسی کرد. حاصل این همه تلاش، در جلد یازدهم
مفاخر اسلام جلوه میکند که در دو بخش، حدود 1200 صفحه بهترین تکنگاری
درباره محدّث قمی و آثار او است. رحمت خدا بر هر دو دانشور بزرگوار باد.
بخش دوم
چكيدة مقالات
«محدث رباني»
1. سال شمار
محدث قمی / عبدالحسین طالعی
این
مقاله، نزدیک به پانصد مدخل به ترتیب زمان دربارة محدث قمی، رویدادهای
زندگی فردی، آثار حیات علمی، اجازات روایی،
نوشتارها و دیگر موارد مربوط به ایشان را نشان میدهد. این
مدخلها به 65 سال عمر محدث قمی منحصر نیست، بلکه از زمان تولد ایشان
آغاز شده و تا زمان حاضر ادامه مییابد.
2. زندگی
نامه خود نوشت محدث قمی / علی اکبر صفری
محدث قمی،
مختصری از زندگی نامة خود را در کتاب فوائد الرضویه آورده، امّا
با تفصیل بیشتر در پاسخ به درخواست مرحوم ملاعلی واعظ خیابانی
تبریزی آن را نگاشت. تبریزی، دوست دیرینه
محدث قمی بود که در چاپ و نشر مفاتيح الجنان و دیگر آثار به او کمک
رسانده بود .
وی کتابی
به نام مجمع الشتات دارد که تا کنون چاپ نشده و شرح حال خود نوشت محدث قمی
را در آن آورده، که در این گفتار، همراه با توضیحات، آمده است.
3. احوال و
آثار حاج شیخ عباس قمی / ناصرالدین انصاری قمی
مختصری
از شرح حال خود نوشت، گزارشی از شیخ آقابزرگ تهرانی، فهرست
آثار، کلام آيه الله سیدمرتضی نجومی، سخنان فرزندان محدث قمي و
دیگر دانشمندان در باب ویژگیهای اخلاقی، مرثیه
شیخ محمد علی انصاری قمی در ارتحال محدث قمی، عناوین
این گفتار است.
4. استادان و
مربیان محدث قمی/ سيد عباس رضوي
نگارنده مقاله،
در مقدمه،چند ویژگی از نظام استاد و شاگردي در حوزه را بر میشمرد،
از جمله:
ـ اشاره به درس
حدیث که در آن زمان در حوزه رواج داشت.
ـ سفرهای
متعدد در پی یافتن استاد.
ـ تعامل میان
مذاهب مختلف برای فرا گرفتن دانش.
ـارتباط عاطفی
میان استاد و شاگرد.
ـنامه نگاری
میان آنها.
ـ احترام وافر
شاگرد به استاد.
پس از این
مقدمات،استادان محدث قمی را به ترتیب زیر بر میشمارد و
شرح حال مختصری از آنها میآورد که ویژگیهای اخلاقی
و کارنامه علمی ـاجتماعی در ضمن آن است.
1 ـ میرزا
محمد ارباب قمی(1273 ـ 1341)صاحب کتاب الاربعین الحسینیه.
2 ـ حاج آقا
احمد طباطبایی قمی (متوفی1334)،که پدر همسر محدث قمی
نیز بود.
3 ـ میرزا
حسین نوری طبرسی (1254 ـ 1320).
گروهی دیگر
از استادان محدث قمی، اساتید مشهور حوزه نجف بودند، از جمله:
4 ـ سیدمحمد
کاظم یزدی (متوفی 1337)
5 ـ ميرزا محمد
تقی شیرازی (1270 ـ 1338)
6 ـ شیخ
الشریعه اصفهانی(متوفی1339)
7 ـ سیدابوالحسن
نقوی(1298 ـ 1355)
8 ـ سیدحسن
صدر کاظمی (1272 ـ 1354)
بجز اینان،
از چند استاد دیگر ایشان نیز نام برده اند:
9 ـ شیخمحمد
حسین قمی ـ که استاد خط محدث قمی بود.
10 ـ شیخ
ابوالقاسم قمی (متوفی 1353)
11 ـ آخوند
خراسانی (1255 ـ 1329)
12 ـ حاج میرزا
حسین خلیلی تهرانی(متوفی 1326)
13 ـ شیخ
محمد طه نجف (متوفی 1323)
14ـ سیدمرتضی
کشمیری(1268 ـ 1323)
5. ناگفتههایی
از محدّث قمی/ علی احمدی میانجی
نُه نکته در
مورد محدّث قمی که مرحوم آیت الله میرزا علی احمدی
میانجی بیان داشته، از کتاب چاپ ناشدة خاطرات ایشان که
توسط فرزندش حاج محمد احمدی میانجی تدوین شده، انتخاب گردیده
است. این نکات، غالباً در باب ویژگیهای اخلاقی
محدث قمی است.
6. چند حکایت
از حاج شیخ عباس قمی / سیدموسی شبیری زنجانی
مجموعهای
از نکات و حکایات آیت الله سیدموسی شبیری
زنجانی در مورد محدث قمی که تاکنون منتشر نشده است. این مطالب،
تماماً به نقل از فرزندان محدث قمی است یا دیگر بزرگانی
که ایشان را درک کردهاند.
7. نگاشتههایي
سترگ و نگارندهای بزرگ / حسین علیزاده
در میان
چند کتاب معدود که در مورد محدث قمی نوشته شده، کتاب مفاخر اسلام جلد11،
نوشته مرحوم استاد علی دوانی، بهترین و کاملترین و
مستندترین کتاب است. این مقاله، مروری بر این کتاب
ارزشمند و گزارشي خواندني از آن است که علاوه بر جوانب مختلف حیات پربار
محدث قمی، خلاصه ـ گزیدهای مفید از کتاب استاد دوانی
را نیز دربردارد.
8. برگهایی
از تاریخ/ حمید سلیم گندمی
در این
گفتار، چند سند از استاد دولتی ایران (موجود در سازمان اسناد و کتابخانه
ملی) و نیز چند سند از بایگانی حرم مطهر حضرت معصومه سلام
الله علیها میخوانیم که مربوط به محدّث قمی در سالهای
1308 تا 1315 شمسی است. بخشی از این اسناد، به نخستین
چاپهای مفاتیح الجنان مربوط میشود.
9. روحیات
و صفات ممتاز محدّث قمی به روایت فرزندان او / جواد محقق
گزیدهای
از کتاب مفاخر اسلام ج11، که ویژگیهای محدث قمی را به
روایت دو فرزندش میرزا علی و میرزا محسن محدث زاده
دربردارد، در باب: زهد، تقوا، تواضع، بزرگداشت قرآن و خضوع به ائمه اطهار‰، تهجّد،
نماز اول وقت، اخلاص، استفاده نکردن از سهم امام†، عزّت نفس، اهتمام به وقت،وعظ و
خطابه، و...
10. بیست
و سه نکته در احوال و آثار محدث قمی/ عبدالحسین طالعی
مجموعهای
است شامل 23 نکته در باب محدّث قمی، شامل:
ـ نکاتی
درباب آداب منبر و اخلاق محدث قمی، به نقل از اَعلام فقید: شیخ
محمدرضا کلباسی، شیخ حسنعلی نخودکی، سیدمحمد نبوی،
شیخ علی اصغر کرباسچیان، میرزا علی محدث زاده، مولی
علی واعظ خیابانی، شیخ محمد علی اراکی، سیدحسین
بُدلا.
ـ نکاتی
در مورد: مجموعة خطی منسوب به محدث قمی در کتابخانه مجلس، مجموعه خطی
آثار ایشان در کتابخانه آیت الله مرعشی، نفحه طوسیه و
دستورالعمل، بانیان چاپ اول کتابهای مفاتیح الجنان و منازل
الآخرة وترجمه فارسی جمال الاسبوع و بیت الاحزان.
ـ حواشی
و تعلیقات بر کتابهای: انوار البهیة و مفاتیح الجنان.
ـ تقریظ
محدث قمی بر کتاب الدرر السنیة
ـ کتابخانة
محدث قمی
ـ چند مادة تاریخ
برای رحلت محدث قمی
ـ برخی
از بایستههای پژوهشی به بیان محدث قمی
ـ ضرورت بازنویسی
و نقادی آثار ایشان و نمونههایی از آن
ـ نقد برخی
از شیوههای نقد آثار محدث قمی.
ـ وصیت
نامه اعتقادی محدث قمی
11. شهد شکوفایی/غلامرضا
گلی زواره
نگارنده مقاله
تحت عناوین زیر، دوران کودکی و محیط پرورشی محدث قمی
را توضیح میدهد: خلاصة اخلاص،آفتاب عنایت،آبشار بشارت،قند در
قدح، زمزمههای معنوی، شرح شوق و اشتیاق،پیر پارسا.
12. معرفت و
مودت / غلامرضا گلی زواره
نگاهی به
زندگی شخصی محدث قمی، از منظر روابط خانوادگی و شیوة
برخورد او با همسر و فرزندان، محور اصلی این مقاله است.
13. خاندان
محدث قمی /ناصر الدین انصاری قمی
خاندان محدث قمی
از طریق نسبی وسببی با جمعی از بیوت اصیل و
شریف قم پیوند داشت، از جمله: خاندانهای صدر، طباطبایي
قمی،روحانی قمی، اشراقی.
نگارنده
مقاله،شرح حال برخی از بستگان نزدیک محدث قمی را بیان می
کند، از جمله:
1 ـ سیداحمد
طباطبایی قمی(1271 ـ 1334)، پدر همسر.
2 ـ سیدجواد
طباطبايي(م 1357)،برادر همسر.
3 ـ سیدمصطفی
طباطبایی قمی(1327 ـ 1404)،داماد.
4 ـ سیدحسین
طباطبایی قمی(1282 ـ 1366)، مرجع و زعيم بزرگ و عموی
همسرمحدث قمي. در این مورد به تفصیل بیشتر پرداخته است.
5 ـ میرزا
محمد تقی اشراقی(1313 ـ 1368)
6 ـ سیدمحمود
روحانی(1307 ـ 1381)، باجناق
7 ـ سیدعباس
فقیه رضوی(م 1335)،باجناق
14. ثقة المحدثین
حاج میرزا علی محدث زاده / حسین محدث زاده
شرح حال فرزند
ارشد محدث قمی از زبان فرزندش در این مقاله میآید. میرزا
علی محدث زاده در سال 1338 قمری/ 1298 شمسی در مشهد زاده شد، در
سال 1354 قمری همراه با پدر به نجف رفت، در سال 1360 قمری به ایران
بازگشت و در سال 1367 قمری در تهران اقامت گزید که تا زمان وفات (1396
قمری/ 1354 شمسی) ادامه یافت. خدمات او، عمدتاً در وادی
نماز جماعت، خطابه و احیا و نشر کتابهای محدث قمی بود. از او،
کتاب اصحاب امام صادق† چاپ شده است. ویژگیهای او نیز در این
مقاله یاد شده است.
15. آیة
الله حاج میرزا محسن محدث زاده / مهدی محدث زاده
این
گفتار به بیان شرح حال فرزند دیگر محدث قمی از زبان فرزندشمیپردازد.
وی به سال 1343 قمری/ 1302 شمسی در مشهد زاده شد. تحصیل
را در مشهد آغاز کرد و در نجف ادامه داد. در سال 1368 قمری/ 1327 شمسی
به ایران بازگشت که به سال 1378 قمری/ 1337 شمسی در تهران مقیم
شد. با قبول مسئولیت امامت جماعت، خدمات دینی و تبلیغی
و فرهنگی خود را ادامه داد تا این که درسال 1430 قمری/ 1378 شمسی
در مشهد رحلت کرد و دفن شد. درجات علمی و خدمات عملی آن فقید در
این مقاله بیان شده است.
16. پیوند
علمی محدّث قمی با محدّث نوری/ عبدالحسین دزفولی
در میان
اساتید محدث قمی، مهمترین استاد او محدث نوری بود که شیخ
عباس قمی فقط حدود پنج سال (1316 ـ 1320قمری) محضر او را درک کرد، كه
اثرگذارترین سالها در طول عمر او بود.
در این
گفتار، پیوند علمی شاگرد و استاد در سه بخش تبیین شده
است:
بخش دوم اول ـ
درک محضر استاد (1316 ـ 1320): همکاری با استاد در تألیف مستدرک
الوسائل و استنساخ و آماده سازی آن برای چاپ؛ بهره گیری
از تمام لحظات عمر استاد در سفر و حضر؛ استفاده از کتابخانة پربار استاد؛ تکمیل
کتاب تحیة الزائر او که با وفاتش ناتمام مانده بود.
بخش دوم ـ وصف
استاد در آثار مختلف محدث قمي از جمله: اجازات روایی، کتابهای
مختلف، یادداشتهای پراکنده.
بخش سوم ـ کار
روی آثار استاد؛ از جمله: تلخیص بعضی از کتابهای استاد یا
ابواب آنها، اقتباس از آثار استاد با ذکر نام و نقل عین مطلب یا نقل
به مضمون.
بخش چهارم ـ
دفن در جوار استاد در نجف اشرف.
17. کتابشناسی
محدث قمی / محسن صادقی، راضیه سلیمانی
در میان
آثار محدث قمی ـ که نزدیک به صد عنوان ذکر شده ـ 45 عنوان به چاپ رسیده،
و از برخی از آنها ترجمههای مختلف موجود است. در این کتابشناسی،
اطلاعات مربوط به كتابهای چاپی محدّث قمی در عنوانهای ذیل
آمده است: زبان، زمان و محل تألیف، معرفی مختصر، نسخه خطی، چاپ
سنگی، چاپ حروفی، ترجمه به عربی یا فارسی، ترجمه به
زبانهای دیگر، مستدرک، گزیده، مأخذ شناسی، مرتبط، دسترسی
تمام متن (لوح فشرده یا اینترنت). در مورد کتابهای مفاتیح
الجنان، منازل الآخرة و منتهی الآمال ـ که چاپهای زیادی
در اختیار بود ـ فقط برخی از چاپها یاد شد. در بخش پیوست،
30 منبع (کتاب مستقل یا مشتمل، مقاله و مقدمه) در مورد محدث قمی و شرح
حال و آثارش فهرست شده است.
18. اشاره به
پارهای از منابع مفاتیح الجنان/ محمد علي سلطاني
استناد و
اعتبار کتاب مفاتیح الجنان چنان تحت الشعاع شهرت گستردة آن قرار گرفته، تا
آنجا که کمتر به عنوان کتاب علمی از آن یاد میشود. نویسنده
در این گفتار، پس از اشاره به پارهای از عوامل اعتبار و ارزش مفاتیح
الجنان و برخی از جنبههای علمی آن، بینظمیِ حاکم
بر کتابهای دعایی و مداخلة نااهلان به این کتابها را مینکوهد.
آنگاه 55 کتاب به زبانهای فارسی و عربی، در زمینههای
مختلف، از جمله: حدیث، دعا، تاریخ، ادبیات و... میشناساند
که از منابع مفاتیح الجنان هستند.
19. دفاع از
مفاتیح الجنان / مهدی حسینیان قمی
نویسنده،
گفتار خود را با سه مقدمه (اظهار نظر چند تن از بزرگان در باب مفاتیح
الجنان، بررسی دو مبنا در اعتبار روایات، و موافقت روایت با
قرآن) آغاز میکند. آنگاه در چهار عنوان به مدّعای تضادّ مفاتیح
با قرآن پاسخ میگوید:
ـ آیا
امام† را میتوان «حجة الله» نامید؟
ـ آیا
امام† را میتوان «ولی الله» نامید؟
ـ پاداش بزرگ
در برابر عمل کوچک
توضیحی
دربارة جملهای از دعای ندبه.
20. پنجاه و
هفت نکته از کتاب «هدیة الزائرین و بهجة الناظرین» / مهدی
سليماني آشتیانی
نگارنده مقاله
پس از معرفی مختصر کتاب هدیه الزائرین و انگیزة تألیف
و کتاب شناسي آن،پنجاه و هفت نکتۀ بر گرفته از کتاب ارائه میکند، در
زمینههای: آداب زیارت،معرفی برخی از علما و بزرگان
و اصحاب مدفون در عتبات مقدسه،نکات بایستۀ توجه در عید فطر ودیگر
ایام و لیالی سال،دانستني هايي دربارۀ برخی از
امامزادگان.
21. بازتاب صحیفة
سجادیه در مفاتیح الجنان / احمد غلامعلی
صحیفة
سجادیه، کهنترین مجموعه دعایی موجود شیعه، و کتاب
مفاتیح الجنان، شناخته شدهترین کتاب دعایی معاصر است. در
این نوشتار، با مقایسة تطبیقی میان صحیفة
سجادیه با مفاتيح الجنان ـ از جهت ساختار و محتوا ـ روشن میشود که صحیفة
سجادیه، جایگاهی بسیار والا نزد محدث قمی دارد و
علت استفاده کمتر وی از این کتاب در مفاتیح، آن است که رجوع
مؤمنان به صحیفه سجادیه تداوم یابد. دو جدول در متن مقاله آمده،
که مطالب نویسنده را روشنتر میسازد.
22. اجازات
محدث قمی/ علی اکبر صفری
محدث قمی
در ضمن عمر پر برکت خود،از چند تن از مشایخ اجازه نقل حدیث گرفت و خود
به دهها تن اجازه نقل حدیث داد. نگارنده مقاله، ابتدا مشایخ اجازه
محدث قمی را میشناساند: محدث نوری، سیدحسن صدر، و سیدابوالحسن
نقوی.
پس از آن، دهها
تن از بزرگان را که از ایشان اجازه نقل حدیث داشته اند، به ترتیب
حروف الفبای نامشان میشناساند. و متن اجازات را نیز
ـ تا آنجا که
بدان دست یافته ـ آورده است. اجازات محدث قمی غالباً کوتاه هستند. و
در برخی موارد، یک حدیث را با سلسله سند کامل آورده که آن حدیث
در تمام اجازه نامهها، حدیثی است در تولی و تبری که از
امام حسنعسكری صلوات الله علیه روایت شده است.
در میان
کسانی که از محدث قمی اجازه گرفتهاند، نام گروههای مختلف از
اهل علم را میبینیم.
مراجع و زعماي
حوزه: آیات عظام امام خمینی، مرعشی نجفی، سیدحسن
طباطبایی قمی، سیدمحمد رضا گلپایگانی.
عالمان محقق:
آقا بزرگ تهرانی،سردار کابلی،سیداحمد جزایری،ملا علی
خیابانی تبریزی، سیدمصطفی صفایی
خوانساری، سیدمحمدصادق بحرالعلوم، سیدمحمد کاظم جز ایري،
میرزا مهدی ولایی، سیدمحمد حسين طباطبایی.
عالمان
سالک: مرحوم بهاءالدینی، مقدس مشهدی، شیخ علی زاهد
قمی.
اهل وعظ و
منبر: مروج خراسانی،سیدحسن آل طه، ریحان یزدی، میرزا
علی محدث زاده (فرزند محدث قمی)، سیدعلی نقی فیض
الاسلام و سید محمود طالقانی.
مدرسان: سیدحسین
بدلا، سیدحسن تهامی، میرزا فتاح شهیدی،شیخ
محمد رضا طبسی نجفی.
23. گشتی
در کشتیِ روایات: روش شناسی سفینة البحار / مهدی
غلامعلی
سفینة
البحار، حاصل تلاش بیست ساله محدث قمی، بهترین راهنمای
کتاب ارزشمند بحارالانوار است که به نوعی تلخیص، فهرست، راهنما و
منتخب بحار، به شمار میآید. او خود، سفینه را بالاتر از دیگر
کتابهای خود میدانست و برای تألیف آن، دوبار تمام
بحارالانوار را به دقت تمام خواند و از آن یادداشت برداشت.
نگارنده مقاله،
راهبردهای کلّی محدث قمی در تلخیص بحار را به نقل از سفینه
آورده و به تفصیل در مورد سبک شناخت سفینه سخن میگوید،
از جمله: چینش ریشهای، چگونگی بیان مطالب ذیل
هر ریشه، اقوال مؤلف (افزودهها بر بحار)، استفاده از اشعار و لطائف (عربی
و فارسی)، شرح حال مشاهیر، بهره گیری از علائم اختصاری،
سبک شماره گذاری مجلّدات و ابواب، شیوه ارجاعات.
نگارنده، نظر
سه تن از بزرگان قرن چهاردهم در مورد سفینه را میآورد. و پس از آن،
تلاشهای علمی را که پیرامون سفینه انجام شده (چاپها،
پژوهشهای تکمیلی، ترجمه فارسی) توضیح میدهد.
24. روش فهم حدیث
در سفینۀ البحار / محمود ملکی
نگارنده مقاله
ابتدا 17 کتاب و رساله محدث قمی در زمینۀ علم الحدیث را میشناساند.
سپس به علم حدیث و علوم مرتبط با آن میپردازد و دیدگاههای
محدث قمی را در مورد آنها باز میگوید، مانند: طبقات راویان،توثیق
آنها، بررسی سند،فهم مفردات، دلالت و مقصود حدیث (تبیین،
تایید، تنافی)، بهره جستن ازکلام عالمان، آسیبهای
فهم حدیث، فواید مرتبط.
نگارنده در هر
عنوان، چندین مورد از سفینه البحار نقل میکند.
25. چشم اندازی
بر کتاب منتهی الآمال/ صادق حسن زاده
منتهی
الآمال،از آثار دوران پختگی محدث قمی است که در سال 1350 قمری
(در سن 56 سالگی) نوشته و شهرت آن بی نیاز از است.
نگارنده مقاله،
چند نمونه از افتادگیهای بعضی از چاپهای كتاب را بیان
میکند. همچنین نقدی بر ترجمه عربی آن میآورد. در
پایان، ده نکته از کتاب منتهی الآمال ـ عمدتاً مربوط به واقعه کربلا ـ
نقل کرده است.
26. تتمة
المنتهی، گنجینه نفیس تاریخی / جواد محدّثی
تتمة المنتهی
کتابی است که محدث قمی در باب تاریخ خلفا و عالِمان معاصر آنها
نوشته است و از آن روی که خود، آن را به نوعی مکمّل منتهی
الآمال میدانسته، تتمة المنتهی نام نهاده است.
نگارنده مقاله
به سلیقهها و ابتکارهای محدث قمی در نگارش این کتاب
پرداخته و شیوة بهره گیری از آن را توضیح میدهد،
به گونهای که حتّی برای افراد متوسط نیز قابل استفاده
است. جایگاه عالمان شیعی در این کتاب، عنوانِ بعدیِ
مقاله است.
نگارنده این
گفتار، ویژگیهای قلم محدث قمی را چنین میشمارد:
ایجاز، اتقان، آمیختن عربی به فارسی، آمیختن شعر به
نثر، نکتهها و تعلیقهها. در هر مورد، نمونههای لازم بیان شده
است.
27. نگاهی
به «الدرّ النظیم» / علی مختاری
رشتهای
در علوم قرآنی به مفردات قرآن میپردازد. در این زمینه،
دانشمندان آثار زیادی نوشتهاند که عدد آنها ـ به گفتة نگارندة این
مقاله ـ به 418 کتاب و رساله میرسد و پیشتازان این رشته، اصحاب
امامان معصوم‰ هستند. نگارنده، گونههای مختلف این کتابها را به شرح
زیر برشمرده و نمونههایی ارائه میکند: لغات دخیل،
چند زبانه، منظوم، ناظر به آثار پیشین (تلخیص و تکمله و استدراک
و...)، قرآن و حدیث، جمع چند کتاب، موضوعی.
کتاب الدر النظیم،
از آثار محدث قمی است که در این رشته، در سنّ 25 سالگی نوشته
است. نگارندة مقاله، هنر گزیده گویی و گلچین از منابع
معتبر را یکی از هنرهای مؤلف کتاب میداند و نکتههایی
از کتاب را باز میگوید که برای بهره گیری بیشتر
از کتاب، به کار میآید.
28. گلچینی
از معارف مهدوی در آثار شیخ عباس قمی / علی اکبر مهدیپور
نگارنده، مقاله
خود را با بیان راز و رمز دلدادگی محدث قمی به آستان مقدس حضرت
بقیۀ الله ارواحنا فداه آغاز می کند. سپس گزیده هایی
از آثار ایشان در مورد آن امام همام را با عناوین زیر میآورد:
واسطۀ فیض، حدیث «من مات...»، مطلع نور، نام نامی و القاب
گرامی، پدر بزرگوار، نرجس خاتون، امامت در سنین کودکی، جایگاه
رفیع امام منتظر، انتظار فرج، در آیينۀ قرآن و روایات
وکلمات قدسی، سیمای یار، نواب اربعه، توقعیات صادره
از ناحیۀ مقدسه، تشرّفات، علائم حتمی ظهور، سیرۀ
عملی آن حضرت، رجعت.
29. محدث قمی
در «الذریعه» /محمد مهدی باقری
نگارنده، گفتار
خود را با تبيين روابط محکم محدث قمی با محقق تهرانی آغاز میکند.
سپس در بخش اول به کتابهایی اشاره میکند که به نوشتۀ آقا
بزرگ،در کتابخانه محدث قمی(در ايام اقامت در مشهد) موجود است. در این
بخش، 58 کتاب به ترتیب حروف الفبا یاد میشود، که با توضیح
آن از ذریعه ـ و گاهی با افزودن توضیح از منابع دیگرـ
آمده است.
بخش دوم،
شامل ارجاعات آقا بزرگ به محدث قمی است که ذیل 18 کتاب، توضیحات
ایشان را آورده است.
بخش سوم، یاد
کرد از آثار شیخ عباس قمی در ذریعه است که 42 کتاب رامیآورد.
پایان
بخش مقاله چند عنوان مختصر است: منابع تأ لیفات محدث قمی در ذریعه،
ترجمه و شرح آثار شیخ، متفرقات.
30. آثار محدث
قمی در زمینة زیست نامه نگاری / سیدحسن فاطمی
موحّد
این
گفتار، مروری است بر چهار کتاب محدّث قمی در رشتة شرح حال نگاری:
1 ـ تحفه
الاحباب فی نوادر آثار الاصحاب ـ که در مورد 764 تن از اصحاب پیامبر و
ائمه‰ نوشته است.
2 ـ الفوائد
الرضویة فی احوال علماء المذهب الجعفریة ـ شرح حال حدود 1200 تن
از عالمان شیعه، به ترتیب الفبا
3 ـ هدیة
الاحباب فی ذکر المعروفین بالکنی و الألقاب ـ شرح حال حدود 700
تن از بزرگان شیعه و سنی و اصحاب ائمة معصومین‰، که پس از
فوائد رضویه و به عنوان تلخیص آن نوشته است.
4 ـ الکنی
و الألقاب ـ دانشنامة دانشوران فریقین شامل شرح حال 1538 تن، که در
اواخر عمر خود به زبان عربی نوشته است.
نگارنده، ویژگیهای
این چهار کتاب مرجع را بطور جداگانه و تفاوتهای آنها را برشمرده است
که برای پژوهشگران، مفید تواند بود.
31. باز شناسی
آموزههای توحیدی ثقۀ المحدثین/ اصغر غلامی
محور اصلي این
گفتار، مرور کتاب علم الیقین فی معرفه اصول الدین است.
محدث قمی این کتاب را بر پایه حق الیقین علامه مجلسی
و به عنوان تلخیص آن نوشته است. این کتاب را که محدث قمی در سن
27 سالگی به سال 1321 قمری نوشته، برای نخستین بار پس از
حدود صد سال در سال 1386 شمسی چاپ شده است.
نگارندهمقاله،
ابتدا دو کتاب دیگر محدث قمی را که در باب عقائد است (ترجمه عقائد
علامه مجلسی و سبیل الرشاد) شناسانده و علم الیقین را با
آنها مقایسه میکند. سپس به معرفی اجمالی کتاب و ابواب آن
میپردازد. آنگاه در مورد آموزههای توحیدی ثقه المحدثین
به تفصیل سخن میگوید.که برخی از عناوین آن چنین
است:
ـ کسبی یا
فطری و بدیهی بودن معرفه الله
ـ اسماء و صفات
الهی (صفات ثبوتی و سلبی)
ـ عدل الهی
32. نگاهی
به «لب الوسائل» / محمد علی انصاری
محدث بزرگشیخ
حرّعاملی، پس از تألیف دانشنامۀ ارزشمند وسائل الشیعه،
چندین خلاصه از آن تهیه کرد، از جمله بدایۀ الهدایۀ،
که فهرستی از واجبات و محرمات به ترتیب ابواب فقهی است. محدث قمی
برای تکمیل کار شیخ حر،به همان شیوۀ ایشان،
فهرستی از مستحبات و مکروهات را از کتاب وسائل الشیعه استخراج کرده و
ذیل همان ابواب، به کتاب بدایۀ الهدایۀ میافزاید.
مطالب محدثعاملی
تحت عنوان «فصل»،و مطالب محدث قمی تحت عنوان «وصل» آمده، لذا این کتاب
را فصل و وصل نیز نامیده اند.
این کتاب
برای نخستین بار در سال 1405 قمری در دو مجلد چاپ شدهو اینک
محقق کتاب، به معرفی آن میپردازد.
محقق، کارهایی
راکه روی کتاب انجام داده، توضیح میدهد. و برخی از امتیازات
کتاب را بیان میکند که در دو مورد به تفصیل میپردازد.
به نظر محقق، این
کتاب، عصاره دوره سی جلدی وسائل الشیعۀ است. لذا به مثابه
یک کتاب مرجع همراه، میتواند بسیار قابل استفاده باشد.
33. ویژگیهای
«بیت الاحزان» / باقر قربانی زرین
بیت
الاحزان، از آثار محدث قمی است، دربارة حضرت زهرا سلام الله علیها،
فضائل و سیرة حضرتش، و ستمهایی که بر آن بزرگ بانو رفت، که به
وصیت حضرتش منتهی شد.
کتاب، مبتنی
بر احادیث است، امّا با افزودههایی از قبیل:
ـ جمع میان
احادیث متعارض؛
ـ توضیح
پارهای از احادیث؛
ـ اطلاعات تاریخی
و تراجم بعضی از شخصیتها؛
ـ شعرهای
برگزیده از شاعران مشهور قدیم و جدید؛
ـ اشارات لغوی
در موارد ضروری؛
نگارنده، مواردی
از این ویژگیها را، در مقاله باز نموده است.
34. ویژگیهای
«شرح حِکَم نهج البلاغه» / باقر قربانی زرین
نگارنده مقاله،
ابتدا به ویژگیهاي نهج البلاغه و کلام ادیبان عرب در مورد آن
اشاره میکند. سپس برخی ویژگیهای کتاب «شرح حکم
نهج البلاغه» را نشان میدهد و نمونههایی از آن ارائه میکند.
35. سهم محدث
قمی در تحریف شناسی تاریخ عاشورا / محمد صحتی
سردرودی
نگارنده، دقت
نظرهای محدث قمی را پرتوی از دقتهای استادش محدثنوری
میداند. سپس اشاره میکند که ایشان، از نفس المهموم تا منتهی
الآمال، راهی دراز در دقت نظر پیموده است. بدین روی، این
گامها را به تفصیل بر میشمارد:نفس المهموم، نفثه المصدور، مفاتیح
الجنان، منتهی الآمال. نگارنده در هر مورد، نمونه هایی از
روشنگریهای محدث قمی نسبت به اکاذیب را مینماياند.
36. بررسی
اعتبار دعای «یا من اظهر الجمیل» درکتاب «الباقیات
الصالحات» / حمید احمدي جلفایی
مقاله با معرفی
الباقیات الصالحات ـ به عنوان ضمیمهای بر مفاتیح الجنان
ـآغاز میشود. سپس به دعای «یا من اظهر الجمیل» میپردازدکه
آن را دعای اهل بیت المعمور نیز مینامند. متن منقول را
با منبع اصلی آن در کتاب کافی مقایسه میکند و به ارزیابی
سند دعا در کافی میپردازد، همراه با نقل صدوق که تفسیری
مختصر از دعا را در بر دارد. طرق دیگر این دعا (ابن فهد حلی، قطب
راوندی، طبرسی، کفعمی، عقیلی، متقی هندی)
نيز بررسی شدهاند. اشاره به اهمیت مضاعف متن دعا و نگاهی اجمالی
به مفهوم دعا، پایان بخش گفتار است.
37. دو اثر نو یافته
از محدث قمی / ابوالفضل حافظیان
این
گفتار در باب دو رسالة محدث قمی است که تاکنون چاپ نشده و نسخههای
آنها در کتابخانه آیت الله مرعشی موجود است:
1. کتاب مقلاد
النجاح و مفتاح الفلاح، در باب اعمال شبانه روز که خلاصهای از کتاب دیگر
مؤلف، مقالید النجاح است.
2. رسالة فی
فضيلة قم، که مختصر است و تا کنون در فهارس آثار محدث قمی یاد نشده
است.
نگارنده مقاله،
یادداشتهای محدث قمی را که در حاشیة این نسخه
نوشته، آورده است.
38. مروری
بر کتاب مستدرک سفینة البحار / مرتضی اعدادی
مستدرک سفینة
البحار، نوشته مرحوم آیت الله شیخ علی نمازی شاهرودی
(1333 ـ 1405قمری) در تکمیل سفینة البحار محدث قمی نوشته
شده است. مهم ترین ویژگی مؤلف این کتاب، كسب فیض از
محضر مرحوم میرزا مهدی اصفهانی است که به انتخاب او از مطالب
بحارالانوار، آب و رنگ خاصّی بخشیده است. نگارنده این گفتار، سفینه
را با مستدرک مقایسه کرده و نتیجه گرفته که مستدرک، ریشههای
تازه دارد و ذیل ریشههای پیشین نيز، مواد تازه فراوان
آورده است. این تازگیها، نتیجة چند بار مطالعة کامل و دقیق
بحارالانوار است که در پی آن، کتاب مستدرکات علم الرجال نیز شکل گرفت.
در مستدرک سفینه، مباحث اعتقادی بروز و ظهور بیشتر دارد. این
کتاب، تقسیم موضوعی کتابهایی همچون الغدیر، احقاق
الحق و ملحقات آن، وسائل و مستدرک آن، التاج الجامع للاصول و آثار مرحوم سیدهاشم
بحرانی همچون مدینة المعاجز و غایة المرام را نيز دربردارد.
39. بقایا
الاطباب تتمة الکنی و الالقاب / علی علیزاده
کتاب بقایا
الاطیاب، از تألیفات سیدمحمدرضا حسینی اعرجی
فحّام است که آن را برای تکمیل کتاب الکنی و الالقاب نوشته است.
این کتاب تا کنون چاپ نشده و معرفی آن در این مقاله براساس نسخه
عکسی مرکز احیای میراث اسلامی انجام میگیرد.
وی شرح حال مختصر خود را در همین کتاب، ذیل نام استادش شیخ
آقا بزرگ تهرانی و به عنوان یکی از شاگردان او آورده است. شرح حالهای
دهها تن از بزرگان معاصر را، گاهی بر اساس منابع و گاه بر اساس مشاهدات خود
یا اطلاعات از بستگان آن شخصیتها میآورد. نسخة موجود، ترتیب
الفبایی یا زمانی خاصّی ندارد.
نگارندة مقاله
در گفتار خود، خلاصهای از اطلاعات این کتاب را ذیل نام شخصیتها
ـ که به آنها ترتیب الفبایی داده ـ میآورد. باید
دانست که کتاب در سال 1386 قمری به اتمام رسیده است.
40. فلسفة دعا
و نیایش از دیدگاه امیرالمؤمنین† / حسین
سلطان محمدی، فاطمه سلطان محمدی
نگارندگان
مقاله پس از بررسی معنی دعا در لغت و اصطلاح به بررسی دعا در آیینه
قرآن و روایات میپردازند. آنگاه اهمیت و جایگاه دعا از دیدگاه
امیرالمؤمنین† را بیان میدارند. نیز
پس از تقسیم دعا به تکوینی و تشریعی، آثار دعا را
از نگاه امام علی† بررسی میکنند:
ـ برگرداندن
قضای الهی، عفو گناه، برآمدن خواستهها.
ـ رابطة دعا با
قضا و قدر الهی چیست؟ آیا قضا و قدر، دو معقولة تغییر
ناپذیر است؟ در این صورت، دعا چه نقشی در وضع انسان دارد؟
ـ آیا
دعا در زندگی انسان، جای عمل و همّت و برنامه ریزی را میگیرد؟
نگارندگان پس از پاسخ به این پرسشها، مرزهای دعا را بدین ترتیب
بیان میدارند: هماهنگی با سنتهای الهی، مشروعیت،
برخورداری از اصل مصلحت. همچنین در تبیین فلسفه دعا
عناوين زير را مي آورند: نهایت توحید افعالی، یاد خدا و ایجاد
آرامش، وسیلة تقرب به خدا، وسیلهای برای ثنا و ستایش
الهی، وسیله رسیدن به اهداف، از طریقی غیر
عادّی، بیان فقرذاتی، وسیله توسل به درگاه خدا
تمام این
موارد، براساس آیات و روایات معتبر، مستند شده است.
41. جایگاه
زیارت در فرهنگ اسلامی / مهدی سلیمانی آشتیانی
زیارت،
از مفاهیم کهن همۀ آیین هاست که در اسلام نیز بدان
توجه شده است. در این مقاله پس از اشاره به معانی لغوی و اصطلاحی
زیارت، این مفهوم کلیدی در منابع مختلف بررسی شده
است: قرآن، سیرۀ و سخن پیامبرˆ، سیرۀ ائمه‰ و صحابه،
فقه شیعه و فقه اهل سنت.
42. چند پرسش و
پاسخ در باب ادعیه / سیدحسين شیخ الاسلامی
این
مقاله در قالب دوازده پرسش و پاسخ در مورد دعاهای مفاتیح الجنان سامان
یافته است، در چندین موضوع، از جمله:عریضه به امام زمان†، تعقیب
نماز مغرب، جملاتی از دعای کمیل و رجبیه، مناجات امیر
المومنین†، دعای وقت افطار و شبهای ماه رمضان، دعای عهد.
بخش سوم
چکیدة
شناختنامه
1. جلوههایی
از حیات حاج شیخ عباس قمی/ ناصر باقری بیدهندی
مختصری از
شرح حال محدث قمی،آثار مکتوب ایشان (چاپ شده و چاپ ناشده)، ستایش
علما از ایشان، ویژگیهای اخلاقی او، و برخی
از منابع شرح حال، عناوین این مقالهاند.
2. حاج شیخ
عباس قمی حدیث اخلاص / عبدالکریم پاکنیا
نگارنده، پس از
بیان شرح حال مختصرمحدث قمی ـ که مبتنی بر آثار ایشان
نوشته ـبه برخی از ویژگیهای اخلاقی ایشان میپردازد،
از جمله: مبارزه با هوای نفس، تأثیر بیان، تواضع، صفا و اخلاص،
مبارزه با هجوم دشمنان، توسل، خستگیناپذیری، ادای دَین
به قرآن، احترام به سادات، امر به معروف و نهی از منکر.
پس از آن
آثار او ـ به ویژه مفاتیح الجنان ـ را به اختصار وصف میکند.
3. مزایای
اخلاقی محدث قمی / محمد آخوندی
نگارنده فقید،
در گفتار مختصر خود، یکی از ابتکارات ویژه محدث قمی در
جهت رونق بخشیدن به مساجد متروک و مخروب را توضیح میدهد، که
نتيجة تواضع و اخلاص ایشان بود.
4. مقامات اخلاقی
محدث قمی / محمود شهابي
نگارنده فقید
در این مقاله کوتاه، مشاهدات خود از حضور محدث قمی در مشهد درحدود سال
1340قمری را باز میگوید که به اخلاص و اثر کلام آن محدث سترگ
بر میگردد.
5. محدث قمی،
تندیس اخلاص و موفقیت / رضا مختاری
این
مقاله با بیان تاریخچه آشنایی نگارنده با محدث قمی
و آثارش آغاز میشود.
آن گاه نگارنده
به این مطلب میپردازد که ایشان هدف نهایی از علم
را یافته و به گونه مفید و مؤثر از علم بهره گرفت، چرا که میان
علم ـ به معنای راستین ـ با اصطلاح دانی به معنی رایج،
تفاوت قائل شد. آن گاه تایید اینمطلب را از کلام مرحوم میرزا
ابوالحسن شعرانی میآورد.
پس از آن، به
تمسک محدث قمی به قرآن و عترت ـ از طریق بیان و قلم ـ میپردازد
که بهترین شیوه تربیت واخلاق برای فرد و جامعه است. محبت
شدید محدث قمی به اهل بیت‰ در آثارش موج میزند که چند
نمونه از آن در این گفتار نشان داده شده است.همچین شناخت مقتضیات
زمان، از ویژگیهای اوست. پایان بخش مقاله، سه داستان
درباره محدث قمی است.
6. نخستین
آشنایی با محدث قمی وآثارش / احمد مهدوی دامغانی
نویسنده،
حسن مطلع آشنایی خود با آثار محدث قمی را زمانی میداند
که پدر بزرگوارش ـ مرحوم حاج شیخ محمدکاظم دامغانی، از عالمان مشهد ـ
او را به خواندن منتهی الآمال وا میداشت و اشکالهای او را بر
طرف میکرد. همین سان آشنایی با هدیه الاحباب که زمینه
آشنایی نگارنده گفتار با کتابها وشخصیتهای دیگر
را فراهم ساخته است.
7. اهمیت
علم اخلاق و سه نکته درباره محدث قمی / سیدمرتضی نجومی
نگارنده فقید،
به اقتضای آن که گفتار خود را به عنوان مقدمهای بر کتاب المقامات
العلیه، تلخیص معراج السعاده نوشته، به اهمیت علم اخلاق اشاره
کرده و پس از شرح حالي کوتاه، سه نکته درباره او میآورد.
1 ـ التزام ایشان
به ادای خمس مال خود.
2 ـ اعجاب
علامه سردار کابلی نسبت به محدث قمی.
3 ـ نقل حکایتی
از محدث قمی که در وادی السلام نجف دیده است.
8. سفرهای
حج محدث قمی/ رضا مختاری
مرحوم محدث قمی،
از سال 1318 قمری (=24 سالگی) تا 1347 (=53 سالگی) چهار سفر به
حج مشرّف شد. نگارنده این مقاله، پس از بیان چند ویژگی
اخلاقی محدث قمی، به بیان جزئیاتی از این
سفرها ـ بر اساس گزارشهای پراکنده ایشان در آثارش ـ میپردازد.
دراین
گزارش ها، مواردی میخوانیم، از جمله:
-
مشقّتهای این سفرها، به ویژه به جهت زائران غیر شیعی
-
رهآوردهای اخلاقی و معنوی این سفرها
-
دیدار شخصیتهاو زیارت مرقد آنها در شهرهای بین
راه
-
هم سفران و هم قطاران.
-
سفارشها و وصیت هایی که در آستانه سفر داشته است.
-
کتابها و نسخه هايي که حین این سفرها میخرد یا همراه
دارد.
ذوق و سلیقه
ایشان در ثبت رویدادهای سفرها به ویژه مشقّت آنها مورد
توجه نگارنده قرار گرفته كه با نقل بخشی از زندگی نامه خود نوشت محدث
قمی، گفتار خود را حسن ختام میبخشد.
9. دغدغههای
محدث قمی از گسترش خرافه و تحریف / غلام فدکی
این
گفتار با ویژگیهای محدث قمی و روش هایش در دفاع از
دین آغاز میشود، به ویژه در ساحتِ پیرایه زدایی
از فرهنگ دینی و پیروی از استادش محدث نوری در این
زمینه. پیامدهای ویرانگر پیرایهها از زبان
محدث قمی نشان داده میشود و بهانههای آن مانند «پیش برد
حق با هر وسیله» تبیین میگردد. نگارنده عدم توجه عالمان
به علم حدیث را از عوامل رواج این گونه مطالب میداند و به راه
کارهای محدث قمی در این زمینه اشاره میکند، که
عمده آنها دقت در نقل اخبار معتبر و نگاه داری آنها از زیاده و نقصان
و تفسير ناروا وتحریف و تبدیل است. آنگاه به چند نمونه از دقت نظرهای
ایشان به ویژه در باب رویدادهای کربلا میپردازد.
حسن ختام گفتار، نقل وصیت جامع محدث قمی به اهل منبر و واعظان است.
10. توصیههایی
به وعاظ و خطبا / محمد تقی فلسفی
نگارنده فقید
دراین جستار کوتاه، پس از اشاره کلی به ویژگیهای
محدث قمی، به اهل منبر توصیه میکند که کتاب سفینه البحار
را در سفرهای تبلیغی همراه داشته باشند تا به عنوان یک
منبع معتبر، همواره به آن استنادکنند.
11. یادی
از میرزا علی محدث زاده / حسن سعید
مؤلف دانشمند،
به ارتباط علمی خود با فرزند ارشد محدث قمی اشاره کرده و از صرف وقت
او برای تألیف دوره چهار جلدی مربوط به امام صادق† یادمیکند،
که تا کنون فقط یک جلد آن (اصحاب امام صادق†) چاپ شده است.
نگارنده، سخن
را با تذکراتی درضرورت دفاع مستند و روزآمد از دین ادامه میدهد،
که دردمندانه و خواندنی است، چرا که از دلی پر سوز برخاسته و بر دلهای
اهل درد مینشیند، کلماتی که باید خواند و بر جان نشاند.
12. مفاتیح
الجنان به مثابه یک فرهنگ / سیدمسعود رضوی
جایگاه
دعا در فرهنگ شیعی، آغازگر کلام نگارنده است. پس از آن، جایگاه
محدث قمی در این منظومه، به ویژه با کتاب جاودانه مفاتیح
الجنان بحث میشود که از یک سو به نیازهای مخاطبان پاسخ
داده و از سوی دیگر آن نیازها را گسترش داده و فرهنگ خاصّی
پدید آورده است. نگارنده در باب ویژگیهای مفاتیح،
در چند عنوان سخن میگوید:
1.زمینه
تاریخی و ماهیت انتقادی.
2.ذوق و توانایی
تدوین.
3.مأخذشناسی
و تسلط بر منابع و مطالب.
4.ارزشهای
مفهومی و زیباشناختی.
سخن پایانی
نگارنده، نوعی تقسیم موضوعی مطالب مفاتیح و چند تذکّر
است.
13. یک
ذکر به صد زبان شنفتن / مرضیه سلیمانی
نگارنده، ابتدا
متون دینی را از جهت ترجمهپذیری به سه گروه تقسیم
میکند:
متون پایه
و معیار، متون درجه دوم، متونی که پیرامون اصول و عقاید
آن دین نوشته میشود. متون گروه اول، به گونهای است که قداست
آنها در فرآیند ترجمه کاهش مییابد. لذا برای ترجمه متون
مقدس شرایط خاصّی قائل شدهاند.
پس از این
مقدمه، به چهار ترجمه انگلیسی از مفاتیح اشاره میکند و
به توضیح و نقد و بررسی آنها میپردازد. سپس ترجمههای
مفاتیح به زبانهای دیگر (ترکی، اردو، فرانسوی،
اسپانیولی) را فهرستوار برمیشمارد و پیشنهاد میکند
که مدخل مفاتیح الجنان در دانشنامههای بینالمللیِ مکتوب
و اینترنتی نوشته شود.
14. درباره
مفاتیح الجنان / بهاءالدین خرمشاهی
این مقال
با مقدمهای در شرح حال محدث قمی آغاز میشود. به عقیده
نگارنده محدث قمی با نگارش 15 اثر در باب ادعیه، هم احاطه خود بر متون
دعایی و هم امتیاز شیعه را به فرهنگ دعا نشان داده است.
سپس تقسیم موضوعی کلّی از مفاتیح ارائه میکند.
در ادامه، به
مطالبی در باب دعا میپردازد و سه پرسش را در این موضوع به
اختصار پاسخ میگوید:
1.رابطه دعا با
قضای الهی چگونه است؟
2.چرا بعضی
دعاها مستجاب نمیشود؟
3.رضا به قضای
الهی با دعا چه نسبتی دارد؟
15. نقدی
بر ترجمه قرآن در یکی از چاپهای مفاتیح الجنان / محمد
جهانبین
نگارنده این
مقاله با اذعان به دشواری ترجمه قرآن، به ترجمه سورههای قرآنی
که در ضمن یکی از چاپهای مفاتیح الجنان آمده، پرداخته و
آن ترجمهها را به نقد و بررسی میکشد. بیست و چهار آیه
از سورههای یس، الرحمن، واقعه، جمعه، ملک، نبأ، عنکبوت و دخان، محور
اصلی بحث و بررسی است.
16. کشتی
شکسته / محمدعلی مهدوی راد
اشاره به برخی
ویژگیها و امتیازهای سفینه البحار، مقدمهای
است برای ورود به محور اصلی مقاله، یعنی نقد یکی
از چاپهای حروفی سفینه البحار. نگارنده مقاله، نقد خود را بر
اساس این موضوعها سامان داده است: تصحیف واژهها، اشتباه در نشانیها،
کاستیها و افتادگیها، لغزشها در تحقیق و تصحیح،
اشتباهات در نام کتابها و رجال، افزونیها، جابجایی در چنین
کلمات، اشتباهات رسم الخطّی، دگرگونیها، خطاهای اعرابگذاری،
تصرفهای ناروا.
17. کتاب دعا /
شیخ آقا بزرگ تهرانی
محقق تهرانی
در کتاب الذریعه، گاهی به مناسبت بیان مشخصات یک سلسله
کتابهای همنام و هم موضوع، در باب آن موضوع سخن میراند و توضیحی
کلّی بیان میدارد. در این گفتار، مرحوم شیخ آقا
بزرگ تهرانی به مبحث دعا میپردازد، بعضی از کتابهای دعا
را که بزرگان شیعه نوشتهاند، بطور اجمالی معرفی میکند.
و تاریخ تحوّل پارهای دیگر را بیان میدارد. در
خلال این مقاله، توضیحاتی نسبتاً مبسوط در مورد برخی از
اعلام مانند سید ابن طاووس و کفعمی آورده است.
18. پاسخ به
چند پرسش درباب ادعیه و زیارات / سیدمحمدهادی حسینی
میلانی
این
مقاله به عنوان منتخبی از دو کتاب آیه الله العظمی میلانی
تدوین شده و ده پرسش و پاسخ در بردارد، از جمله عباراتی از دعاهای:
توسل و عالیه المضامین و ابوحمزه و مشلول و ندبه، زیارت جامعه و
وارث. همچنین در مورد علت مستجاب نشدن بعضی دعاها.
19. چند نکته
در باب دعا و زیارت / سیدمحمدحسین طباطبایی
23 پرسش و پاسخ
علامه طباطبایی در باب دعا و زیارت، برگرفته از مجموعه پرسشها
و پاسخهای ایشان، در این گفتار آمده است که بعضی از عناوین
آن چنین است:
دعا و ارتباط
آن با قضا و قدر، ائمه اطهار‰ وسائط فیض الهی، حدیث
کساء، دو جمله از زیارت رجبیه، مقام نورانیت ائمه‰، امام† میزان
اعمال، شرایط استجابت دعا، عدم منافات دعا با مقام تسلیم، معنای
چند جمله از دعاهای مأثور.
20. دعا و تاریخ
و ارتباط آن دو با یکدیگر / علی محدّثزاده
این
جستار، مقدمهای است که مرحوم میرزا علی محدّثزاده فرزند
دانشمند محدّث قمی بر کتاب وقایع الایام نوشته است. نگارنده در
باب دعا و شروط و آداب آن، همچنین در مورد تاریخ و رابطه آن با دعا
سخن میگوید، به اقتضای موضوع آن کتاب که آمیختهای
از آن دو موضوع است.
[1].
بحارالانوار، ج 78، ص 173.
[2].
بحارالانوار، ج 77، ص 200 و 218.
http://al-athar.ir/%28S%28yftdnoq1t3u25v55kqx4xo55%29%29/ShowArticle.aspx?ID=205
باحضور طلاب
مدرسه شهیده بنت الهدی(ره)؛
لوح
فشرده مرحوم«شیخ عباس قمی» معرفی شد
در هفتادمین
سالگرد درگذشت شیخ عباس قمی، لوح فشرده «شیخ عباس قمی»
برای جمعی از طلاب و فضلای خارجی مدرسه علمیه شهیده
بنت الهدی(ره) معرفی شد.
غلامرضا رحمانی،
مدیر بخش ارتباطات مرکز نور روز شنبه با بیان اینکه، هفتاد سال
پيش دربهمن ماه سال 1319 شيخ عباس قمي درگذشت، انديشمندي كه با مطالعات مستمر خود
توانست حماسهای عظيم در عرصه احياي انديشه شيعي بيافريند، لوح فشرده«شیخ
عباس قمی» را برای مدعوین خواهران طلبه خارجی مقیم
قم معرفی کرد.
وی گفت:
لوح فشرده مجموعه آثار محدث قمي(ره) شامل بيش از 50 جلد كتاب در 25 عنوان است.
رحمانی يادآور شد: اين لوح فشرده داراي قابليت هاي كتابخانه اي از جمله؛
جستجو، يادداشت برداري، حاشیه نویسی، ذخيره سازی، ويرايش
و چاپ متن است.
مدیر بخش
ارتباطات مرکز نور به موضوعات متنوع اين لوح اشاره كرد و افزود: فقه فتوايي، نگاهي
بر زندگي چهارده معصوم(ع)، اخلاق اسلامي، تراجم عمومي، سيره رسول اعظم(ص)، سيره
خلفا از جمله موضوعات اين لوح فشرده است.
به گفته رحمانی،
دعا و اخلاق، تاريخ، زندگاني حضرت زهرا(س)، شرح احوال چهارده معصوم(س)، احاديث،
امام حسين(ع) و ... از ديگر عناوين و موضوعات خواندني لوح فشرده مجموعه آثار مرحوم
محدث قمي(ره) مي باشد.
وی در
بخش دیگری از سخنان خود به خواست مدعوین اشاره ای به زندگینامه
این محدث بزرگ جهان اسلام کرد و گفت: شيخ عباس قمي در سال 1254 هجري خورشيدي
مصادف با 1294 هجري قمري در قم ديده به جهان گشود.
پدرش محمدرضا،
كاسبي متدين و آگاه به احكام دين مبين اسلام بود چنانكه مردم براي آگاهي از مسائل
ديني به وي رجوع مي كردند.
عباس قمي علوم
ديني، مقدمات و سطح را نزد علماي عصر خود، در حوزه علميه قم فراگرفت. پس از چندي
براي تكميل تحصيلات در سطوح عالي فقه و اصول به حوزه علميه نجف رهسپار شد و چون در
علوم نقلي بويژه حديث استعداد درخشاني داشت از فقيه و محدثبزرگ آن عصر، حسين بن
محمدتقي طبرسي معروف به محدث نوري كسب فيض كرد.
در سال 1318
هجري قمري به سوي خانه خدا بار سفر بست و سپس به سوي وطن خويش قم مراجعت كرد و پس
از ديدار با والدين دوباره رهسپار نجف اشرف شد و در مجلس محدث نوري شرفياب شد.
محدث نوري در
سال 1320 هجري قمري درگذشت و محدث قمي نيز پس از درگذشت استاد، حدود 2 سال در شهر
نجف ماندگارشد و در سال 1322 هجري قمري مصادف با 1282 هجري خورشيدي يعني يكسال پيش
از آغاز انقلاب مشروطه و در زمان روي كار آمدن علي اصغر خان امين السلطان، صدر
اعظم مظفر الدين شاه به وطن بازگشت.
ماموريت محدث
قمي از همين جا آغاز شد وي خود را موظف ديد كه براي دفاع از اسلام بر تلاش علمي
خود بيش از پيش بيفزايد. پس از سقوط حكام مستبد قاجار و روي كارآمدن حكومت
ديكتاتور پهلوي، وظيفه محدث قمي در تبليغ رسالت هاي الهي سنگين تر شد، زيرا
سياستهاي فرهنگي انحطاط آفرين در عصر پهلوي، قتل و تهديد علماي مخالف رژيم شدت
يافت.
شيخ عباس قمي
به دعوت موسس حوزه علمیه قم، حضرت آيت الله شيخ عبدالكريم حايري يزدي، كه به
خواهش علماي عصر خود براي تجديد مركزيت حوزه علميه قم، در اين شهر ماندگار شده بود
از مشهد براي تدريس به حوزه علميه قم فراخوانده شد.
او تا پايان
عمر در قم به مطالعه و تحقيق پرداخت و از او كتابهاي فراواني در رشتههاي رجال،
اخلاق، فقه، كلام، لغت، ادعيه، تاريخ و به ويژه حديث به جاي مانده است كه مي توان
به مهم ترين آنها كه 'منتهي الآمال'، 'نفس المهموم'، 'الانوار البهيه'، .'تتمهه
المنتهي'، 'تاريخ خلفاي راشدين، اموي و برخي از خلفاي عباسي'، 'تحفه الاحباب'،
'ذخيره الابرار شرح الوجيزه'، درعلم حديث و' الكني و الاقاب'، كه زندگينامه بسياري
از علماي شيعه و سني و برخي شاعران، اديبان، عارفان و اميران است، اشاره كرد.
همچنين مشهور
ترين كتاب او 'مفاتيح الجنان' است كه مجموعهاي از ادعيه منتخب چهارده معصوم در آن
گنجانده شده است. سرانجام شيخ عباس قمي در غروب يكم بهمن 1319 هجري خورشيدي مصادف
با 22 ذي الحجه سال 1359 هجري قمري، حالش منقلب گرديد و به علت كسالت فراوان نمازش
را نشسته خواند و در همان شب در سن شصت و پنج سالگي دعوت حق را لبيك گفت و مرحوم
آيت اللّه سيدابوالحسن اصفهاني بر پيكرمطهرش نماز خواند و بعد از تشيعي باشكوه،
توسط مراجع بزرگ و عموم مردم، طبق وصيتنامه اش در صحن مطهر حضرت اميرالمؤمنين (ع)
در نجف اشرف آرام گرفت.
منبع خبر: پایگاه
نورسافت
http://noorsoft.org/modules.php?name=News&file=article&sid=1892
یک حدیث فیس بوکی برای ایرانی
ها 
حدیثی از امام حسین
که در فیس بوک و اینترنت نقل می شود: 'ما از تبار قریش
هستیم
و هواخواهان ما عرب و دشمنان ما ایرانی ها
هستند هر عربی از هر ایرانی بهتر و هر ایرانی
از دشمنان ما هم بدتراست و...'
توی فیس بوک که سیر می کنی، نمونه های
فراوانی را می بینی که این
روزها به نام حدیث و روایت نقل می شوند تا نشان بدهند اسلام، مکتب خرافی و دین عرب هاست.
نمونه زیر، مشتی از خروارهاست که این روزها با ایمیل
و اس ام اس دست به دست می شود؛ و در این روزگار
ما چه بسیارند ذهن های شکاک و پر تردید درباره دینداری و دل های فراری از دین که دل به
این روایات فیس بوکی می بندند.
از مدتی پیش حدیثی از امام حسین(ع) در
صفحات فیس بوک نقل می شود که مثلا متن حدیث
را هم برای مستند و متقن بودنش، اسکن کرده اند تا به شما بگویند مو، لای درز کارشان نمی رود.
نوشته اند: " ما از تبار قریش هستیم و هواخواهان ما
عرب و دشمنان ما ایرانی ها هستند. روشن است
که هر عربی از هر ایرانی بهتر و بالاتر و هر ایرانی از دشمنان ما هم بدتراست. ایرانی هارا
باید دستگیر کرد و به مدینه آورد، زنانشان
را بفروش رسانید و مردانشان را به بردگی و غلامی اعراب گماشت."
حسین بن علی، امام سوم شیعیان،
سفینه البحار و مدینه الاحکام و الاثار، نوشته حاج شیخ عباس قمی،
صفحه ۱۶۴. "
متن اسکن شده حدیث در فیس بوک که عده ای این
روزها برای یکدیگر ایمیل می کنند:
نکاتی خیلی ساده درباره ظاهرحدیث
1- کتاب عربی "سفینة البحار" احادیث انتخاب
شده از بحارالانوار است که توسط مرحوم محدث قمی
جمع آوری شده است. صفحه 164 کتاب مربوط به توضیح لفظ "العجم" است. بگذریم که در این قسمت کتاب روایتی
از امام حسین (علیه السلام) وجود
ندارد.
داخل متن عربی کتاب آمده است: "قال سمعت اباعبدالله". یعنی
" گفت شنیدم از اباعبدالله "، کسانی
که اندک آشنایی با روایات داشته باشد، میدانند که مراد از «اباعبدالله» در روایات به صورت مطلق، امام صادق(ع) است،
نه امام حسین(ع). پس اول اینکه این
حدیث از امام حسین (ع) نیست، اما زیر متن نقل شده در فیس بوک، با فونت نزدیک به متن نوشته
اند: "حسین ابن علی، امام سوم شیعیان".
2- مترجمان فیس بوکی، کل متن عربی بالا را متن اصلی
حدیث امام تلقی کرده اند. با وجودی
که متن حدیث شنیده شده از امام این است: قال سمعت اباعبدالله: " نحن قریش و شیعتنا العرب و عدونا العجم" .
حدیث در اینجا تمام می شود. مابقی، شرح و بیان
مولف کتاب است که با کلمه "بیان" یعنی شرح حدیث
شروع می شود. که نوشته شده :
" بیان: عربی که شیعه ما باشد
ممدوح و شایسته است (پس معیار شایستگی، شیعه بودن است) اگر چه عجم و غیر عرب باشد و اما عجم (غیر عربی)
که دشمن ما اهل بیت باشد مذموم و ناشایسته
است (پس معیار مذموم بودن، دشمنی با اهل بیت است) اگر چه عرب باشد."
ادامه سخن مولف کتاب با کلمه "رای الثانی" آغاز
می شود. یعنی نظرخلیفه دوم (عمر) را
آورده است: "هنگامی که اسیران عجم وارد مدینه شدند، خلیفه
دوم
خواست که زنهایشان را بفروشد و مردانشان را بردگان
عرب قرار دهد...."
اگر دقت کنید بالای کلمه بیان و رای الثانی
یک خط سیاه وجود دارد که در متون حدیثی
به معنی جداکننده است. داخل تصویر بالا با دایره قرمز
رنگ مشخص شده است.
3- نکته مهم دیگر اینجاست که این حدیث ادامه دارد
اما انگار غرض ورزان صلاح ندانسته اند ادامه حدیث را بیاورند.
بنابراین در ادامه این متن سخن امیرالمومنین
علی(ع) حذف شده است. در ادامه آمده که وقتی علی(ع) این
جملات
را از عمر شنید، اعتراض کرد و فرمود: " پیامبر
فرموده کریمان هر قومی را احترام کنید،
هرچند مخالف با شما باشند. این جماعت عجم حکیمان و کریمان هستند که آغوششان را به روی ما گشوده و اسلام را قبول کردهاند."
اما نکات محتوایی حدیث و سند و منبع آن:
1- از نگاه مولف کتاب :
باز نکته جالب ماجرا اینجاست که اصلا مولف کتاب " سفینه
البحار" این بخش کتاب را درباره فضائل عجم
بیان کرده و با بیان این حدیث و قبل و بعد آن، قصد دارد تا در این بخش کتاب، به شرح و توصیف عجم بپردازد.
مرحوم شیخ عباس قمی، حتی قبل
از نقل حدیث، یک آیه و حدیث را در تایید سخنش
در فضیلت عجم نقل می کند:
در سوره شعراء آیه 198 می فرماید: " ولو نزلناه
على بعض الأعجمین فقرأه علیهم ما
کانوا به مؤمنین." یعنی : "هرگاه ما قرآن را بر بعضى
ازعجم (= غیرعرب) ها نازل مى کردیم ... و ایشان آن را بر
اعراب مى خواندند، (اعراب به دلیل شدت تعصب)
به قرآن ایمان نمى آورند."
وهمچنین امام صادق(ع) در حدیثی در تفسیر این
آیه می فرماید: " لو نزل القرآن على
العجم ما آمنت به العرب ، وقد نزل على العرب فآمنت به العجم ، فهذه فضیلة العجم" یعنی: " اگر قرآن
بر عجم نازل می شد اعراب به آن ایمان نمی
آوردند و این قرآن بر اعراب نازل شد و عجم ایمان آوردند و این
خود برای عجم فضیلتی است. "
2- از نظر علمای لغت شناس:
اول اینکه اینجا هم اصل حدیث را جعل کرده اند وهم آن
را با غرض ورزی ترجمه کرده اند. آنها که
عربی نمی فهمند، هر متن عربی را ترجمه ظاهری کلمه به کلمه می کنند.
اگر به لغت نامه های عربی مراجعه کنید
"العرب" در لغت به معنای " با فهم و فصاحت و واضح
و شفاف سخن گفتن" است. همچنین در زبان عربی واژه "العجم" معانی فراوانی دارد که یکی از آنها " با
ابهام و غیر شفاف سخن گفتن یا چیز گنگ" است.
بنابراین معنای سخن امام صادق این است که : "ما
بنی هاشم و کسانی که پیرو
ما هستند، اهل شفافیت و فهم و فصاحت هستند و دشمنان ما اهل ابهام و گنگی"
چرا این تعریف و معنا درست است؟
به واژه های متن عربی دقت کنید: در کلام عربی
حدیث بیان نشده : " العرب شیعتنا و
العجم عدونا" بلکه بیان شده "شیعتنا العرب، وعدونا العجم.
" در برگردان فارسی هم می توان
تفاوت این دو نوع بیان را فهمید. این دو معنی کاملا با هم تفاوت دارند.
در بیان اولی این مطرح می شود که
گروه اعراب شیعه هستند و گروه عجم، دشمن اهل بیت
که این با متن آیات قرآن و روایات گوناگون تضاد
دارد.
یعنی اگر در حدیث گفته شده بود "العرب شیعتنا
و العجم عدونا" این معنی را می
داد، اما حدیث این گونه بیان نشده .بلکه به گونه دوم بیان
شده یعنی گفته شیعتنا العرب. یعنی
شیعه ما کسی است که اهل فهم و فصاحت و شفافیت است.
دوم اینکه معنای "العجم" درلغت عربی بعدها
در سیر تاریخی به معنای قوم فارس و ایرانی
ها ترجمه شده و یکی از معانی اش در زمان پیامبر و اهل بیت، به هرغیرعربی گفته می شده است. اما هم چنان که در
ترجمه فیس بوکی ملاحظه می کنید
کلمه عجم به معنای ایرانی ترجمه شده است.
سوم اینکه خود مولف کتاب هم در شرح این حدیث اینگونه
بیان می کند:
"عربی که شیعه ما باشد ممدوح و شایسته است(پس معیار
شایستگی، شیعه بودن است) اگر چه
عجم و غیر عرب باشد و اما عجم (غیر عربی) که دشمن ما اهل بیت باشد مذموم و ناشایسته است (پس معیار مذموم بودن، دشمنی
با اهل بیت است) اگر چه عرب باشد. به طور خلاصه یعنی
این که : "شیعیان ما ممدوح و مورد ستایشند چه عرب باشند چه غیر عرب و دشمنان ما مذمومند چه غیر
عرب باشد و چه عرب"
همچنین در ادامه همین حدیث روایات فراوانی
در مدح عجم آمده است .حالا این ترجمه صحیح
را باترجمه ناقص وسراسر غلط و مغرضانه ای که از این عبارت داده شده مقایسه کنید: "ایرانی هارا باید
دستگیر کرد و به مدینه آورد، زنانشان را به
فروش رسانید و مردانشان را به بردگی و غلامی اعراب گماشت! "
3- از نگاه علمای علم رجال:
مساله ریشه ای تر اینکه در روایات باید
سند حدیث بر اساس "علم رجال" بررسی شود. تا
همه افراد نقل کننده آن شناخته شده و معتبر باشند. آیت الله خویی در جلد 4 کتاب "معجم الرجال" صفحه 9 می
گوید که در سند این روایت فردی به نام
"سلمة بن خطاب" وجود دارد که علمای رجال او را فردی ضعیف
و غیر قابل اعتماد می دانند. علاوه بر این
سند این روایت به دلیل فاصله زیاد زمانی بین دو راوی از اتصال برخوردار نیست و از این جهت غیر قابل اعتماد است. پس اصل این
حدیث تقطیع دارد و نزد علما رجالی اصلا اعتبار ندارد.
4- از نگاه مفسران قرآن
مساله آخر بررسی محتوای حدیث و تطبیق آن
با آیات قرآن است. چون خود پیامبر
اکرم(ص) و امامان معصوم(ع) فرمودند: "اگر حدیثی از ما مخالف با
صریح آیات قرآن و یا سنت قطعی
ما باشد آن را نپذیرید و قبول نکنید."
به فرض محال اگر همین ترجمه ظاهری فیس بوکی
را هم قبول کنیم، به راحتی می توان
گفت که این معنی مخالف با آیه 13 سوره حجرات است که ملاک برتری
را
فقط تقوی و ایمان قرار داده و تبعیض
نژادی و قومی را باطل می داند.
در سوره حجرات می خوانیم: "یَا أَیُّهَا
النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ
وَأُنثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ"
"اى مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را
اقوام و قبیلهها قرار دادیم تا یکدیگر
را بشناسید؛ (اینها ملاک امتیاز نیست،) گرامىترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست؛ خداوند دانا و آگاه است. "
به راستی بهتر نیست که با اعتقاد به آزاد اندیشی،
از اسارت بیماری های قوم پرستی
وعقده مندی های ناسیونالیستی بیرون بیاییم
و بدون غرض ورزی نسبت به مکتب اسلام و
آموزه های راستین و انسان ساز دین روشن، راه زندگی انسانی را بیابیم؟
منابع مورد استفاده این مطلب:
1- http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%AC%D9%85
2- http://www.parsquran.com/data/show.php?sura=26&ayat=%DB%B1%DB%B9%DB%B3&user=far%E2%8C%A9=far&tran=1
3- http://www.pasokhgoo.ir/fa/node/5353
4- http://www.almobin.ir/fa/content/view/87/1
http://www.khabaronline.ir/news-160117.aspx